14 tips voor het fotograferen van een zonsondergang of zonsopkomst

Zonsondergangen en zonsopkomsten fotograferen vind ik het allerleukste om te doen. In de natuur in de buurt van mijn huis, maar ook als ik op reis ben. Ik geniet er enorm van dat de kleuren in de lucht veranderen – geen enkele keer is het hetzelfde. Wil jij dit bijzondere moment ook vastleggen? In dit artikel geef ik je maar liefst 14 tips voor het fotograferen van een zonsondergang of zonsopkomst.

1. Controleer hoe laat de zon op komt of onder gaat

Wil je een zonsopkomst of zonsondergan fotograferen? Dan is het curciaal om te weten hoe laat de zon opkomt of ondergaat. Dit tijdstip weet je door simpelweg te googlen (Zonsondergang vandaag) of gebruik daarvoor een speciale app.

Uiteraard vertrek je ook ruim van te voren van huis, zodat je niets mis van dit mooie schouwspel. In de zomer is dat voor een zonsopkomst misschien wat lastiger dan de winter. In de winter hoef je een stuk minder vroeg je bed uit. Maar in de zomer is het handig dat de zonsondergang juist later is, zodat je niet rond etenstijd de deur uit hoeft.

2. Bedenk en verken de locatie waar je de zonsopkomst of zonsondergang wilt fotograferen

Een goede voorbereiding is het halve werk. Naast het opzoeken van de tijd is het ook handig als je van te voren al een locatie hebt uitgezocht om de zonsopkomst of zonsondergang te gaan fotograferen. De mooie kleuren in de lucht zijn soms maar heel kort aanwezig, en als je dan nog op zoek moet naar een mooi plekje, is de kans groot dat je te laat bent.

Ben je – net als ik – geen ochtendmens? Dan kun je door een goede voorbereiding ook nét iets langer blijven liggen.

Wel probeer ik meestal zo’n twintig à dertig minuten voordat de zon opkomt al aanwezig te zijn op de plek die ik had uitgekozen. Waarom? Omdat je dan vaak al de mooiste kleuren in de lucht heb. Bij een zonsondergang probeer ik zeker tien minuten voordat de zon achter de hemel verdwijnt aanwezig te zijn.

3. Wolken zijn goed bij een zonsopkomst en zonsondergang!

Is de weersvoorspelling dat het bewolkt wordt? Laat je daar vooral niet door afschrikken! De beste zonsondergang/zonsopkomst is er één met precies de juiste hoeveelheid wolken in de lucht.

Teveel wolken blokkeren de zon. Maar als er geen wolken zijn, dan kan een foto van de zonsondergang of zonsopkomst ook saai worden.  Het zijn juist de wolken die een prachtige kleur in de lucht reflecteren.

Hoe meer gekleurde wolken er zijn, hoe meer de lucht in beeld komt. Lees meer over wolken bij landschapsfotografie.

4. Pak niet te vroeg je camera in

Een veelgemaakte fout is dat mensen die de zonsondergang fotograferen, weggaan op het moment dat de zon achter de horizon is. Alsof ze denken “Zo, de zon is onder, klaar om te gaan”.

Neeeee, niet doen! Vaak word je juist nadat de zon onder is getrakteerd op nog meer prachtige kleuren in de wolken. Soms nog wel mooier dan daarvoor. Ik vertrek pas als ik zeker weet dat de kleuren niet verder verbeteren ;)

Zelfs als de kleuren bijna niet meer zichtbaar zijn, kun je hier vaak toch nog een mooi effect aan geven, zoals je kunt zien op onderstaande foto die exact 1 uur nadat de zon achter de horizon was verdwenen gemaakt werd.

5. Zonsopkomst of zonsondergang fotograferen met lange sluitertijd

Het voordeel van het fotograferen voordat de zon op komt of nadat deze is onder gegaan, is dat er minder licht is. Hierdoor kun je gemakkelijker werken met een langere sluitertijd (zorg wel voor een statief), waardoor je bijvoorbeeld (stromend) water een mooi zacht of dynamisch effect kunt geven.

Veel zonsondergangen/opkomsten worden ook in de buurt van water gefotografeerd. Dit is niet noodzakelijk, maar werkt vaak wel erg goed. Mijn theorie waarom dit zo is:
a) Een meer of zee betekent vaak open ruimte. Bij de zee is de kans het grootst dat je de zon ook echt achter de horizon ziet verdwijnen.
b) Het licht en de kleuren van de lucht reflecteert in het water, wat voor een mooie balans zorgt en voorkomt dat de voorgrond een donkere vlek wordt.

6. Zorg voor een interessante voorgrond of element dat de aandacht vasthoudt

Een foto waarop je alleen een klein stukje van de horizon ziet, en veel lucht, is lang niet altijd boeiend. Zoek daarom een interessante voorgrond uit of zorg dat er een element is dat de aandacht van de kijker vasthoudt.

Iets op de voorgrond kan de foto een gevoel van diepte geven. Gebruik eventueel een gradueel grijsfilter wanneer de lucht te fel is ten opzichte van de voorgrond.

Als voorgrond elementen doen duidelijke silhouetten het altijd goed, zoals koeien en de palmbomen. Meer tips voor het fotograferen van silhouetten lees je hier.

7. Maak van de zon een stervorm

Gaat de zon bijna of deels verscholen achter een gebouw of iets anders? Door een klein diafragma te kiezen, kun je van de zon een ster maken! Dit effect geeft vaak iets sprankelends aan de foto, zoals je ziet bij de zonsopkomstfoto in Kroatië. Het uitgebreide verhaal achter onderstaande foto lees je in het artikel “Een vroege ochtend in Rovinj“”

8. Let op de lensflare

Wanneer je de zon direct in de foto hebt, dan kan er lensflare als gekleurde bollen/stippen/regenboog in de foto zichtbaar worden. Lensflare ontstaat als gevolg van interne reflectie in het objectief. Het is een persoonlijke voorkeur of je de lensflare iets vindt toevoegen aan de foto, of dat het je juist irriteert. Wanneer je de lensflare als storend ervaart, probeer dan je camera een klein stukje naar links of naar rechts te bewegen. Zelfs een minimale verandering kan, vooral wanneer de zon vanuit de zijkant in beeld schijnt, van invloed zijn op de plek van de lensflare. Haal in zo’n geval ook altijd een UV-filter of ander filter van de camera af, want die versterken het lensflare-effect.

9. Witbalans op bewolkt voor de zonsondergang/zonsopkomst

Komen de warme kleuren van de zonsopkomst niet even goed over op de foto? Verander dan de witbalans naar bewolkt, flits of schaduw. Hiermee kun je gemakkelijk de warme kleuren iets versterken. Wanneer je in RAW fotografeert, kun je dit natuurlijk ook (zonder kwaliteitsverlies) achteraf aanpassen.

10. Ken je camera-instellingen

Wanneer de zon recht in de camera schijnt, kan dit de lichtmeting van je camera aardig van slag brengen. Het is dan belangrijk dat je je camera-instellingen goed beheerst om te corrigeren voor de over- of onderbelicht. Gebruik als het nodig is de manuele stand, passend bij die situatie.

Goed om et weten: er is niet één recept voor het fotograferen van een zonsondergang. Het hangt van veel facotren af. Wil je leren welke instellingen in welke situatie de juiste zijn? Dat leer je met het vier-vragen-stappenplan van de online fotografie cursus “Nooit Meer Op De Automatische Stand Fotograferen”. 

11. Pas op als je inzoomt op de zon

Op het internet wordt regelmatig geschreven dat je ‘nooit tegen de zon in moet fotograferen’. Het zou gevaarlijk zijn voor je ogen en de sensor van je camera. Zelf denk ik dat dit wel mee valt; helemaal als je de zonsopkomst of ondergang fotografeert. De zon is dan immers een stuk minder fel dan midden op de dag. Ook heb ik persoonlijk nog nooit problemen ondervonden van het fotograferen in de zon of dat dit mijn sensor beschadigde, maar tegelijkertijd durf ik ook niet te twijfelen aan de verhalen van mensen die dit wel hebben meegemaakt. Daarom kan enige voorzichtigheid nooit kwaad, helemaal als je inzoomt op de zon. De zon wordt dan immers groter en verblind je sneller. Pas ook op met een langere sluitertijd in zo’n situatie.

12. Fotografeer niet alleen maar in de richting van de zon

Bij het fotograferen van een zonsopkomst of zonsondergang is het belangrijk niet alleen maar naar de richting van de zon te kijken. Kijk ook eens opzij of achter je. Met een beetje geluk kleuren de aanwezige wolken roze en paars. Deze kleuren zijn vaak zachter, meer pastelachtig, maar zijn ook prachtig om vast te leggen. Deze kleuren in de lucht zijn meestal wel korter zichtbaar dan in de buurt van de zon zelf. Omdat deze kleuren ook minder duidelijk aanwezig zijn, is het belangrijk om de foto goed te belichten. Wanneer de foto overbelicht is, dan zul je de kleuren ook niet meer zien.

Ook in steden, zoals hier in Parijs, kun je de zonsondergang fotograferen.

13. Zorg dat je fototas klaar staat bij het fotograferen van een zonsopkomst

Ik ben geen held in vroeg opstaan. Eigenlijk haat ik het om op te staan als het donker is en ik nog warm in bed lig. Maar ik wéét dat een mooie zonsopkomst het waard is. Het is “The best thing to do before breakfast”.

Door mijn camereatas de avond ervoor al klaar te zetten, maak ik het mezelf ’s ochtends een stuk makkeliljker – en kan ik iets langer blijven liggen. (Het is zo vervelend als je ’s ochtends met een slaperig hoofd nog op zoek moet naar een geheugenkaartje voor je camera.) Ik hoef me vaak alleen nog maar aan te kleden, contactlenzen in, tandenpoetsen en de deur uit. Lees in een ander artikel uitgebreid over mijn ochtendroutine als ik er vroeg op uit ga om de zonsopkomst te fotograferen.

14. Geef niet op!

Het weer is veranderlijk. Misschien worden er voor de volgende zonsopkomst of zonsondergang de perfecte omstandigheden voorspelt, maar het is nooit een garantie. Ik ben vaak genoeg vroeg opgestaan, ergens naar toe gereden, om niet te krijgen wat ik had gehoopt. Dan stond ik op die mooie locatie te kijken naar een bewolkte lucht – geen zonnestraaltje te zien. Maar… geef niet op. Probeer het de volgende keer gewoon weer. Het is juist de uitdaging van natuurfotografie – als je altijd maar de allermooiste zonsondergang zou kunnen fotograferen, dan werd het ook saai, toch? :)

Bonustip: Maak gebruik van het gouden uurtje na zonsopkomst en voor zonsondergang.

Dit heeft niet met het fotograferen van de zonsopkomst zelf te maken, maar is wel een tip die ik wil meegeven. Profiteer ook van het zogenaamde gouden uur dat vlak voor de zonsondergang is of vlak na de zonsopkomst. Door de stand van de zon en de warme kleur geeft het gouden uurtje vaak mooi licht om een landschap te fotograferen.