Ik ben gék op het fotograferen van zonsondergangen en zonsopkomsten, vooral als ik op vakantie ben. Het is een prachtig schouwspel om de kleuren in de lucht te zien veranderen en het is geen enkele keer hetzelfde. Daarom hierbij 14 tips voor het fotograferen van een zonsondergang of zonsopkomst.
1. Controleer hoe laat de zon op komt of onder gaat
Wanneer je een zonsopkomst of zonsondergang wilt fotograferen, dan is het natuurlijk cruciaal dat je weet hoe laat deze is. Het tijdstip weet je door simpelweg te googlen of met een speciale app.
Vertrek ruim van te voren van huis zodat je op tijd bent voor hopelijk een mooi tafereel. De winter is qua tijdstip ideaal voor het fotograferen van de zonsopkomst; in vergelijking met de zomer hoef je een stuk minder vroeg je bed uit. Maar in de zomer is het handig dat de zonsondergang juist later is, zodat je niet rond etenstijd de deur uit hoeft.
De zonsopkomst is in de winter vrij laat. Op 13 december kwam de zon om 8:42 pas op.
In de winter is de zonsondergang vroeg. Deze zonsondergang op 10 december was al om 16:27.
Tips en inspiratie voor het fotograferen van herfstkleurenvan paddestoelenin de mistvan dauwdruppelsvan zonneharpentijdens het gouden uurtje
Masterclass: Herfstfotografie
Leer hoe je prachtige natuurfoto’s maakt tijdens dit fotogenieke seizoen
2. Bedenk en verken de locatie waar je de zonsopkomst of zonsondergang wilt fotograferen
Een goede voorbereiding is het halve werk. Naast het opzoeken van de tijd is het ook handig als je van te voren al een locatie hebt uitgezocht om de zonsopkomst of zonsondergang te gaan fotograferen. De mooie kleuren in de lucht zijn soms maar heel kort aanwezig, en als je dan nog op zoek moet naar een mooi plekje, is de kans groot dat je te laat bent. Als je -net als ik- eigenlijk geen ochtendmens bent, dan zorgt dit er ook voor dat je nog net iets langer in je bed kunt blijven liggen. Wel probeer ik meestal zo’n 20 a 30 minuten voordat de zon opkomt al aanwezig te zijn op de plek die ik had uitgekozen, omdat je dan soms al de mooiste kleuren in de lucht hebt. Bij een zonsondergang probeer ik zeker 10 minuten voordat de zon achter de hemel verdwijnt aanwezig te zijn.
Een goede voorbereiding is het halve werk, maar soms heb je geluk, bijvoorbeeld als je op een prachtige plek overnacht. Voor deze zonsopkomst had ik niet mijn wekker gezet, maar ik zag de prachtige lucht toen ik wakker was geworden. Snel kleedde ik mij aan en drie minuten later kon ik deze foto maken.
3. Wolken zijn goed bij een zonsopkomst en zonsondergang!
Laat je niet afschrikken als je ziet dat het bewolkter wordt; de beste zonsondergang/zonsopkomst is er één met precies de juiste hoeveelheid wolken in de lucht. Teveel wolken zorgt ervoor dat de zon niet goed zichtbaar is, maar geen wolken maken dat de foto van de zonsondergang of zonsopkomst al snel saai is. Het zijn juist de wolken die een prachtige kleur in de lucht reflecteren. Wanneer dit het geval is, dan zorg ik ook dat de wolken / kleuren een belangrijk onderdeel in de compositie zijn. Lees meer over wolken bij landschapsfotografie.
Het ontbreken van wolken maakt dat de kleuren van de zonsopkomst beperkt zijn. Je ziet enkel geel/oranje rond de horizon.
Het zijn niet veel wolken tijdens deze zonsopkomst, maar ze reflecteren wel mooi de roze kleur. Dit maakt de lucht interessant dan de vorige foto.
Wanneer de wolken bijzonder zijn in vorm of kleur tijdens een zonsopkomst of zonsondergang, maak deze dan een belangrijk onderdeel van de compositie.
Ook dreigende wolken kunnen een zonsondergang speciaal maken, zoals hier in Arches National Park (USA).
4. Pak niet te vroeg je camera in
Een veelgemaakte fout is dat mensen die de zonsondergang fotograferen, weggaan op het moment dat de zon achter de horizon is. Alsof ze denken “Zo, de zon is onder, klaar om te gaan”. Neeeee, niet doen! Vaak word je juist nadat de zon onder is getrakteerd op nog meer prachtige kleuren in de wolken. Soms nog wel mooier dan daarvoor. Ik vertrek pas als ik weet dat de kleuren niet meer mooier worden ;)
De bovenste foto is 5 minuten voordat de zon achter de horizon verdwijnt. De middelste foto is 5 minuten na de zonsondergang. En de onderste foto is weer 3 minuten later. Het mooiste moment had je gemist als je direct na zonsondergang de camera opgeborgen had!
Zelfs als de kleuren bijna niet meer zichtbaar zijn, kun je hier vaak toch nog een mooi effect aan geven, zoals je kunt zien op onderstaande foto die exact 1 uur nadat de zon achter de horizon was verdwenen gemaakt werd.
Deze foto maakt ik precies 1 uur na zonsondergang. Met het blote oog waren de kleuren amper te zien, maar op de foto kwamen ze nog goed naar voren!
5. Zonsopkomst of zonsondergang fotograferen met lange sluitertijd
Het voordeel van het fotograferen voordat de zon op komt of nadat deze is onder gegaan, is dat er minder licht is. Hierdoor kun je gemakkelijker werken met een langere sluitertijd (zorg wel voor een statief), waardoor je bijvoorbeeld (stromend) water een mooi zacht of dynamisch effect kunt geven.
Het water dat op de rotsen slaat krijgt geeft de foto, vanwege de langere sluitertijd, een dynamisch effect. Omdat de zon al onder was, was het ook makkelijk om deze langere sluitertijd in te stellen.
Veel zonsondergangen/opkomsten worden ook in de buurt van water gefotografeerd. Dit is niet noodzakelijk, maar werkt vaak wel erg goed. Mijn theorie waarom dit zo is:
a) Een meer of zee betekent vaak open ruimte. Bij de zee is de kans het grootst dat je de zon ook echt achter de horizon ziet verdwijnen.
b) Het licht en de kleuren van de lucht reflecteert in het water, wat voor een mooie balans zorgt en voorkomt dat de voorgrond een donkere vlek wordt.
Het water lijkt helemaal glad door de lange sluitertijd waarmee de zonsopkomst werd gefotografeerd. De kleuren van de wolken reflecteren mooi in het water.
Door de lange sluitertijd is het bewegende water onderin de foto veranderd in lichte vage strepen. Deze trekken de aandacht van de kijker de foto in.
6. Zorg voor een interessante voorgrond / voorgrond elementen
Wanneer in de foto enkel de horizon en een stukje van de lucht laat zien, dan wordt snel saai. Zoek daarom een interessante voorgrond uit of zorg voor een voorgrond element. Dit maakt de foto meer in balans, maar zorgt vaak ook voor een gevoel van diepte in de foto. Gebruik eventueel een gradueel grijsfilter wanneer de lucht te fel is ten opzichte van de voorgrond.
Als voorgrond elementen doen duidelijke silhouetten het altijd goed, zoals koeien en de palmbomen. Meer tips voor het fotograferen van silhouetten lees je hier.
Door het lagere standpunt steken de silhouetten van de koeien mooi af tegen de gekleurde lucht van de zonsondergang
De zon werd bewust precies achter een van de palmbomen geplaatst. Hiermee wordt het (overbelichte) deel van de zon verborgen. De palmbomen staan ver genoeg uit elkaar en geven daarom mooie silhouet vormen
Meer dan 400 pagina’s vol tips!
Het boek Reisfotografie is het dikste Nederlandstalige boek over reisfotografie.
7. Maak van de zon een stervorm
Gaat de zon bijna of deels verscholen achter een gebouw of iets anders? Door een klein diafragma te kiezen (hoger getal), kun je van de zon een ster maken! Dit effect geeft vaak iets sprankelends aan de foto, zoals je ziet bij de zonsopkomstfoto in Kroatie. Het uitgebreide verhaal achter onderstaande foto lees je in het artikel “Een vroege ochtend in Rovinj“”
De zon kreeg hier een stervorm door het gekozen diafragma en omdat deze nét boven de huizen uitstak.
8. Let op de lensflare
Wanneer je de zon direct in de foto hebt, dan kan er lensflare als gekleurde bollen/stippen/regenboog in de foto zichtbaar worden. Lensflare ontstaat als gevolg van interne reflectie in het objectief. Het is een persoonlijke voorkeur of je de lensflare iets vindt toevoegen aan de foto, of dat het je juist irriteert. Wanneer je de lensflare als storend ervaart, probeer dan je camera een klein stukje naar links of naar rechts te bewegen. Zelfs een minimale verandering kan, vooral wanneer de zon vanuit de zijkant in beeld schijnt, van invloed zijn op de plek van de lensflare. Haal in zo’n geval ook altijd een UV-filter of ander filter van de camera af, want die versterken het lensflare-effect.
Een zonsopkomst bij de Grand Canyon in Amerika. De één vindt de lensflare in de foto storend, de andere vindt het juist iets toevoegen aan de sfeer.
9. Witbalans op bewolkt voor de zonsondergang/zonsopkomst
Komen de warme kleuren van de zonsopkomst niet even goed over op de foto? Verander dan de witbalans naar bewolkt, flits of schaduw. Hiermee kun je gemakkelijk de warme kleuren iets versterken. Wanneer je in RAW fotografeert, kun je dit natuurlijk ook (zonder kwaliteitsverlies) achteraf aanpassen.
Links zie je de kleuren in de foto met de automatische witbalans, rechts is de witbalans op bewolkt gezet; de kleuren zijn nu warmer.
10. Ken je camera instellingen
Wanneer de zon recht in de camera schijnt, kan dit de lichtmeting van je camera aardig van slag brengen. Corrigeer voor een onder- of overbelichting of werk in de manuele stand voor de juiste instellingen passend bij de situatie. Er is niet één recept voor het fotograferen van een zonsondergang, omdat dit afhankelijk is van verschillende situaties. Wil je leren welke instellingen in welke situatie de juiste zijn? Dat leer je met het vier-vragen-stappenplan van de online fotografie cursus “Nooit Meer Op De Automatische Stand Fotograferen”.
11. Pas op als je inzoomt op de zon
Op het internet wordt regelmatig geschreven dat je ‘nooit tegen de zon in moet fotograferen’. Het zou gevaarlijk zijn voor je ogen en de sensor van je camera. Zelf denk ik dat dit wel mee valt; helemaal als je de zonsopkomst of ondergang fotografeert. De zon is dan immers een stuk minder fel dan midden op de dag. Ook heb ik persoonlijk nog nooit problemen ondervonden van het fotograferen in de zon of dat dit mijn sensor beschadigde, maar tegelijkertijd durf ik ook niet te twijfelen aan de verhalen van mensen die dit wel hebben meegemaakt. Daarom kan enige voorzichtigheid nooit kwaad, helemaal als je inzoomt op de zon. De zon wordt dan immers groter en verblind je sneller. Pas ook op met een langere sluitertijd in zo’n situatie.
Pas op wanneer je maximaal inzoomt op de zon; je wilt jezelf niet verblinden. Toch doe ik het af en toe, zoals bij deze foto. Door in te zoomen wordt zichtbaar hoe de zon als het ware de zee ‘ingezogen’ wordt.
12. Fotografeer niet alleen maar in de richting van de zon
Bij het fotograferen van een zonsopkomst of zonsondergang is het belangrijk niet alleen maar naar de richting van de zon te kijken. Kijk ook eens opzij of achter je. Met een beetje geluk kleuren de aanwezige wolken roze en paars. Deze kleuren zijn vaak zachter, meer pastelachtig, maar zijn ook prachtig om vast te leggen. Deze kleuren in de lucht zijn meestal wel korter zichtbaar dan in de buurt van de zon zelf. Omdat deze kleuren ook minder duidelijk aanwezig zijn, is het belangrijk om de foto goed te belichten. Wanneer de foto overbelicht is, dan zul je de kleuren ook niet meer zien.
Tijdens deze zonsopkomst zijn de zachte pastelkleuren in de lucht goed zichtbaar. De wolken in beeld zorgen ook voor mooie kleurvariaties.
Deze pastelachtige kleuren fotografeerde ik een paar minuten nadat de zon was ondergegaan. De foto maakt ik op dezelfde plek als de foto met de strandpalen bij tip #1, maar nu met mijn rug naar de plek waar de zon onder was gegaan.
Ook in steden, zoals hier in Parijs, kun je de zonsondergang fotograferen.
13. Zorg dat je fototas klaar staat bij het fotograferen van een zonsopkomst
Ik ben geen held in vroeg opstaan. Eigenlijk haat ik het om op te staan als het donker is en ik nog warm in bed lig. Maar ik wéét dat een mooie zonsopkomst het waard is. Het is “The best thing to do before breakfast”.
Om zo lang mogelijk in bed te kunnen blijven liggen zorg ik dat mijn cameratas al ingepakt klaar staat. Het is zo vervelend als je ’s ochtends met een slaperig hoofd nog op zoek moet naar een geheugenkaartje voor je camera. Ik hoef me vaak alleen nog maar aan te kleden, contactlenzen in, tandenpoetsen en de deur uit. Lees in een ander artikel uitgebreid over mijn ochtendroutine als ik er vroeg op uit ga om de zonsopkomst te fotograferen.
14. Geef niet op!
Het weer is veranderlijk en het feit dat jij een zonsopkomst of zonsondergang wilt fotograferen, betekent helaas niet dat je altijd het mooiste schouwspel te zien krijgt. Hoe vaak ik wel niet vroeg was opgestaan en van een koude kermis thuis kwam. Of tevergeefs op een mooie locatie keek naar een bewolkte lucht. Geef in zo’n situatie niet op, maar probeer het (indien mogelijk) de dag erna gewoon weer.
Voor deze foto stond ik in 20 juni (een van de langste dagen van het jaar) heel vroeg op. Helaas waren er geen mooie kleuren van de zonsopkomst in de lucht te fotograferen, maar desondanks is de foto wel geslaagd!
Bonustip: Maak gebruik van het gouden uurtje voor zonsondergang of na zonsopkomst.
Dit heeft niet met het fotograferen van de zonsopkomst zelf te maken, maar is wel een tip die ik wil meegeven. Profiteer ook van het zogenaamde gouden uur dat vlak voor de zonsondergang is of vlak na de zonsopkomst. Door de stand van de zon en de warme kleur geeft het gouden uurtje vaak mooi licht om een landschap te fotograferen. Nu je toch bezig bent, kun je hier net zo goed gebruik van maken, toch? Ook de tijd van het gouden uurtje vind je terug in Vink’s Zonnewijzer!