In dit artikel beantwoord ik deze vraag “Wat is ISO”. Je leert hoe de ISO-waarde de ruis beïnvloedt, waarom je bij een hogere ISO meer ruis krijgt en welke ISO-waarde je moet instellen.
Wat is ISO?
ISO gaat over de lichtgevoeligheid van de sensor. Hoe gevoeliger de sensor voor is licht, hoe beter deze het licht kan ‘zien’, ook als er juist maar weinig licht is. De afkorting ISO komt van de organisatie die de waarden gestandaardiseerd heeft; International Organization for Standardization. ISO is dus geen afkorting of betekenis die specifiek iets met fotografie te maken heeft. ISO is bovendien te vergelijken met ASA; filmrolletjes (die bijna niet gebruikt meer worden) hebben ook een bepaalde lichtgevoeligheid.
Lichtgevoeligheid van je ogen
Net als je camera hebben ook je ogen een bepaalde gevoeligheid voor licht. Als je vanuit een goed verlichte omgeving ineens in een donkere omgeving staat (bijvoorbeeld omdat je van buiten naar binnen loopt of je ‘s avonds het licht uit doet in de kamer) dan zullen je ogen eerst moeten wennen aan deze donkere omgeving. In een erg donkere omgeving zie je eerst helemaal niets, maar na verloop van tijd ga je toch weer bepaalde vormen onderscheiden in de ruimte. Dit komt omdat jouw ogen in die tijd de gevoeligheid voor het licht hebben aangepast. Je ogen worden lichtgevoeliger, waardoor je met weinig licht toch weer (beter) kunt zien.
Lichtgevoeligheid van je camerasensor
Bij de sensor van je camera hoef je niet te wachten tot dat een sensor is gewend aan het licht. Hierbij is het een kwestie van een knopje omdraaien en de sensor is lichtgevoeliger. De lichtgevoeligheid wordt weergegeven met een getal. De laagste ISO-waarde is meestal 100 of 200 (of soms 50)
Dit getal loopt (afhankelijk van je camera eventueel met tussenstapjes) op van 100 – 200 – 400 – 800 – 1600 – 3200 – 6400 en hoger. Een hoger getal betekent dat de camera lichtgevoeliger is. De ISO-waarde heeft vanzelfsprekend daarmee invloed op de camera-instellingen, zoals diafragma en sluitertijd.
Hoe hoger de ISO, des te minder (lang) licht er op de camera hoeft te vallen voor een goed belichte foto en een kloppende belichtingsdriehoek. Het diafragma kan dus kleiner worden bij een hogere ISO-waarde, of een kortere sluitertijd.
ISO & Ruis
Het klinkt misschien gunstig om een hogere lichtgevoeligheid te gebruiken, maar er zit ook een groot nadeel aan. Bij een hogere ISO-waarde krijg je meer ruis in de foto. De foto wordt dan korreliger en oogt minder scherp. Kijk maar naar de foto’s hieronder.
ISO 100
ISO 200
ISO 400
ISO 800
ISO 1600
ISO 3200
ISO 6400
ISO 12800
ISO 25600
Voor een betere vergelijking heb ik hier de foto’s met ISO 100 en ISO 6400 over elkaar gelegd. Trek aan de slider om de verschillen goed te bekijken.
Het verschil tussen ISO 100 en ISO 6400; de hoogste ISO-waarde heeft veel meer ruis
De foto’s hierboven zijn allemaal 100% crop. Alleen door in te zoomen tot pixelniveau, is de ruis goed te beoordelen. Hieronder zie je dezelfde foto’s, maar dan niet uitgesneden. De foto’s zijn enkel verkleind. Op dit formaat is het verschil in ruisniveau tussen de foto’s amper te zien.
Het verschil tussen ISO 100 en ISO 6400; door het kleine formaat zie je nauwelijks nog een verschil in het ruisniveau.
Waarom krijg je meer ruis bij een hogere ISO-waarde?
De sensor van een camera bestaat uit vele ienieminie ‘cellen’. Dit zijn een soort mini-sensoren en ze functioneren het best als er voldoende licht is. Bij minder licht, is het voor de cellen lastiger om het licht in het juist signaal om te zetten en kan er dus eerder een foutje optreden. Bij zo’n foutje is de kleur of helderheid niet helemaal correct en valt dit op als ‘ruis’ tussen de andere pixels. Omdat fouten eerder optreden bij minder licht, is ruis dus ook eerder zichtbaar in de donkere delen van de foto.
Bij een hogere ISO wordt het signaal dat de cel geeft, digitaal versterkt, zodat de foto gemaakt kan worden bij minder licht. Door deze versterking, worden de fouten ook versterkt (die juist eerder optreden bij minder licht), waardoor er dus meer ruis in de foto is.
Ruis & Sensorgrootte: het verschil tussen fullframe- en cropcamera’s
De hoeveelheid ruis in een foto is ook afhankelijk van de grootte van een sensor. Digitale camera’s worden met verschillende sensorgroottes verkocht. Dit heeft o.a. te maken met de kosten; een grotere sensor is namelijk een stuk duurder. Daarnaast neemt een grotere sensor meer ruimte in beslag en heeft een telefoon of compact camera dus per definitie een veel kleinere sensor dan een professionele spiegelreflexcamera.
Het grootste sensorformaat (36 x 24mm) wordt fullframe genoemd. Dit formaat is te vergelijken met het formaat van negatieven die vroeger gebruikt werden. Spiegelreflexcamera’s met een kleiner sensorformaat dan fullframe, noem je een cropcamera’s.
Hoe groter de sensor, hoe groter de lichtcellen en hoe meer ruimte deze innemen. Hierdoor functioneren ze beter en zullen de lichtcellen elkaar minder storen met hun elektrische signaaltjes. Des te meer megapixels een foto is, des te meer lichtcellen de sensor bevat. Een grotere sensor geeft daarom minder ruis dan een kleine sensor die evenveel cellen bevat.
Hieronder zie je een vergelijking tussen de Nikon D90 (cropcamera) en de Nikon D700 (fullframecamera). Vooral bij de hogere ISO’s is duidelijk het verschil te zien in ruis, waarbij de fullframecamera de beste ISO-prestatie heeft.
Het verschil in ruis is op ISO 200 niet zo groot tussen de crop- en fullframecamera.
Bij ISO 3200 zie je het verschil wel. De fullframecamera geeft minder ruis dan een cropcamera.
Welke ISO moet je instellen?
Hoewel er uitzondering voor te bedenken zijn, wil je ruis hoogstwaarschijnlijk zo veel mogelijk voorkomen. Wanneer je op een zonnige dag buiten fotografeert, heb je meestal voldoende aan ISO 100 – 400. Pas wanneer er minder licht is, zoals op een bewolkte dag, bij de schemering of binnen in huis, dan heb je een hogere waarde nodig. Bijvoorbeeld ISO 800 of hoger. Realiseer je dat een hoge ISO-waarde soms gewoon nodig is. Je hoeft daarom ook weer niet bang te zijn voor een te hoge ISO waarde.
Vind je de begrippen diafragma/sluitertijd/ISO nog lastig en wil je graag weten welke waarde je instelt in welke situatie? En waarom je bijvoorbeeld geen auto-ISO moet gebruiken? Volg dan de online fotografie cursus voor spiegelreflexcamera’s en systeemcamera’s!
Op mijn camcorder zit een knopje met GAIN/ISO. de waarden worden in dB weergegeven. Het is mij niet echt duidelijk wat en hoe.
Wellicht kun mij wat raad geven.
Mvrgr. Frans
Hoi Frans, ik heb verstand van fotocamera’s, maar niet van camcorders/videocamera’s. Ik zou denken dat de dB waarden bij het geluid horen (van decibel).
Ik kan enorm veel waarderen hoeveel moeite jij doet voor simpele uitleg. Die scroller maakt de foto’s heel makkelijk te vergelijken! Thnx!
Fijn om te horen dat het gewaardeerd wordt, dankjewel voor je bericht Ruben!
Leuke en duidelijke uitleg bedankt
Laura als ik een cursus bij jou ga doen moet ik dan foto s ter correctie insturen
Nee, alle opdrachten zijn zelfstudie AJ! Zie alle informatie ook op deze pagina.
Heel erg bedankt voor de simple uitleg. Ik heb diverse cursussen gevolgd en door fotografen wordt het allemaal uitgelegt alsof iedereen een fotograaf is.
Fijn om te horen dat je de uitleg duidelijk vindt Tineke. Ik doe m’n best om in de artikelen (en de online cursus) alles zo simpel mogelijk uit te leggen. Waarom ingewikkeld uitleggen als het ook makkelijk kan, toch? ;)
Wat ben ik door jou al een stuk wijzer geworden in de wereld van de fotografie! Echt super en heel duidelijk. Hoop nog vele tips van je te ontvangen. Hartstikke bedankt
Vroeger, (heel lang geleden) was het DIN: Deutsche Industrie Norm. Later kwam ASA. 21 DIN was 125 ASA, 27 DIN was 400 ASA. Hihi ineens wist ik het weer…….leuk.
Hoi Laura! Ik geef zelf cursussen in fotografie en beeldbewerking en wil je even complimenteren met je site! Ik verwijs mijn cursisten vaak naar deze site voor extra uitleg, je legt het heel helder en duidelijk uit!
Duidelijk, bedankt voor de uitleg
bedankt voor de uitleg
Bedankt voor alweer een goede uitleg in begrijpelijke taal
Hoi Laura, ik gebruik een Canon EOS 600. De ISO-waarden die je handmatig kunt instellen zijn 100, 200, 400, 800, 1600, 3200, 6400, 12800 en automatisch. De tussenwaarden, zoals bijvoorbeeld 80, 160 of 320, worden enkel door de camera gekozen als de ISO-waarde is ingesteld op ‘automatisch’
Vooral goed leesbaar, in begrijpbare tekst, top.
Ik vind het een verhelderend artikel. De uitleg is voor de meest mensen goed te begrijpen. Jammer vind ik het wel, dat er niets gezegd wordt over hoe verschillende merken omgaan met ruis. De getoonde foto’s zijn gemaakt met een Nikon. Ik zou de vergelijking weleens willen zien met andere merken en dan zowel van de cropsensor ans de fullframe. Deze vergelijking heeft vooral belang als je belang hecht aan zo weinig mogelijk ruis bij een zo hoog mogelijke ISO-waarde. Mij is bekend dat Nikon bij ISO 800 nog zeer goed presteert, maar hoe ligt dat bij andere merken? Wat mij ook opvalt is dat de camera ook tussenliggende waarden kiest bij de automatische instelling. Waarom alleen bij automaat? De analoge diafilm had een ISO-waarde van 50, omdat die praktisch geen korrel mocht hebben. Waarom kennen de meeste digitale camera’s geen handmatige instelling van ISO 50?
Hoi Donald. De reden dat je geen informatie vind over hoe verschillende merken met ruis omgaan, is omdat dit niet zozeer merk afhankelijk is maar camera afhankelijk, waarbij sensorgrootte zoals hierboven geschreven een belangrijke factor is. Dat Nikon bij ISO 800 presteert zegt iets over die specifieke camera waarover gepraat werd; ik heb hier namelijk ook een hele oude camera liggen van Nikon die bij ISO 800 niet goed presteert. ;)
Het verbaast me als je zegt dat de camera alleen op automatisch tussenliggende waardes checkt; bij de meeste camera’s kun je dit ook zelf gewoon instellen. Misschien eventjes de handleiding van jouw camera goed doorlezen.
Heel erg duidelijk uitgelegd Laura, jammer dat de afstand erg groot is maar op deze manier kan ik toch heel veel leren.
Bedankt hiervoor.
Alles weer even op een rijtje. Bedankt!
Weer een prachtige en duidelijke uitleg. Ik had graag workshops bij je gevolgd maar ja afstand is veel te groot. Gelukkig hebben we Internet en kan ik toch de mooie artikelen volgen. Ga zo door!!!
Het is prettig om, zonder al te veel jargon, wegwijs gemaakt te worden bij dit soort onderwerpen.
Ik blijf het volgen en vind dit weer een leerzaam onderwerp
Heel duidelijk uitgelgd!
wat fijn als mensen een onderwerp duidelijk kunnen uitleggen. Ik snapte altijd wel waar het over ging maar nu heb ik er duidelijke beelden bij die me overtuigen en niet alleen het idee dat ik zelf had van wat er gebeurt.
dank voor deze duidelijke uitleg.