Compositie: de regel van derden & de gulden snede (en het verschil daarin!)

De regel van derden is een compositieregel welke veel gebruikt wordt in de fotografie. Het is een hulpmiddel die je helpt om te bepalen waar je de onderdelen in het kader plaatst. Maar wat is de regel van derden precies? En is dat nu hetzelfde als de gulden snede?

Wat is compositie?

Als je het woord ‘compositie’ in het woordenboek opzoekt, dan staat er: “de ordening van verschillende delen tot één geheel”. Compositie in de fotografie betekent dat je de verschillende onderwerpen op zo’n manier in beeld plaatst, dat deze samen een mooi geheel vormen. Een foto met een goede compositie is fijn om naar de foto te kijken en trekt de aandacht van de kijker naar de juiste plekken.

Regel van derden

Hieronder ga ik uitleggen hoe de regel van derden werkt. Ik gebruik hiervoor een illustratie van een badeendje (die je misschien wel herkent uit mijn eBook ‘Alles over scherptediepte’.  In de eerste situatie staat het badeendje centraal in het beeld en is ook de horizon precies in het midden. Dat kan beter: dat beeld oogt vrij saai. Verdeel nu het beeld zowel horizontaal als verticaal in drieën. Je krijgt hierdoor een raster met negen vakken van gelijke grootte. De regel van derden schrijft dan voor dat je het onderwerp van de foto (in dit geval het badeendje) plaatst op één van de snijpunten van het raster. De horizon wordt daarbij ook op één van de 1/3 lijnen gezet, waardoor de foto minder ‘recht toe recht aan’ is.

Voorbeelden van de regel van derden

Hieronder zie je de regel van derden in de praktijk. Wat je onder de snijpunten van de lijnen plaats, kan van alles zijn. Bijvoorbeeld iemands gezicht of bij een close-up een oog. Maar in een landschap kan het ook een huis zijn. Kijk niet alleen naar de horizon, maar ook of je andere horizontale lijnen (of verticale lijnen) ziet die je langs de lijnen van derden kan plaatsen.

De horizon ligt langs de onderste regel van een derde. De hooibaal is geplaatst bij een snijpunt van twee lijnen.

Zowel het oog van het meisje als de bloem waar ze naar kijkt ligt op een snijpunt van de lijnen

Maak van de zon een stervorm door te fotograferen met een klein diafragma.

Bij het fotograferen van katten of honden ligt je huisdier natuurlijk niet altijd stil. Maar als-ie dat wel doet, kun je rustig spelen met de compositie.

Wat is de gulden snede? (Niet hetzelfde als de regel van derden!)

De regel van derden wordt vaak ook genoemd als de gulden sneden. Alleen die twee zijn niet hetzelfde. (Ik heb dit een tijdlang ook gedacht). Dat ze door elkaar gehaald worden, is niet zo verwonderlijk. De gulden snede en de regel van derden lijken veel op elkaar. Bij de regel van derden wordt het beeld in 9 vlakken gedeeld en bij de gulden snede ook. Het verschil zit hem in de verhoudingen. Bij de regel van derden zijn de vlakken gelijk, maar bij de gulden snede niet. Dat komt omdat de gulden snede gebaseerd is op een wiskundige berekening.

Hieronder zie je een beeld verdeeld volgens de gulden snede. Het beeld is niet in 9 gelijke dezelfde vlakken verdeeld, maar het middelste vlak is het kleinste en de buitenste vlakken in de hoeken het grootst. Bij de gulden snede geldt net als bij de regel van derden, dat het aan te raden is onderwerpen langs lijnen en op snijpunten te plaatsen.

Vlakverdeling bij de gulden snede

Ik doe een poging om simpel uit te leggen hoe deze vlakverdeling tot stand komt: wanneer je een lijn wilt delen in twee stukken volgens de gulden snede, dan is er een bepaalde verhouding tussen het korte deel van de lijn (a) en het lange deel van de lijn (b). Deze verhouding die moet gelijk zijn aan de verhouding tussen het grootste stuk (b) ten op zich van de hele lijn (c). Deze verhoudingen wordt weergegeven met het Griekse getal phi en is ongeveer 1,6. Het is een verhouding die vaak wordt teruggezien in de natuur, maar ook in bijvoorbeeld de kunstgeschiedenis. (Het is niet erg als je het niet precies begrijpt, want uiteindelijk gaat het er om wat het met het beeld doet!)

Gebruik de slider om de regel van derden en de gulden snede te vergelijken.

 Bij onderstaande foto’s is de gulden snede toegepast als compositieregel. Voordat je aan de slider trekt, kun je voorspellen waar de snijpunt zitten?

Zowel de horizon als de kus en de handen valt op de lijnen van de gulden snede.

Beide ogen staan op een lijn van de gulden snede.

Met de liniaal naast de foto staan?

Misschien heeft bovenstaande het idee gewekt dat je met de liniaal langs de foto moet staan en alles precies volgens één van deze twee compositieregels moet plaatsen. Maar dat is niet de bedoeling. Toen ik voor dit artikel door mijn foto’s ging, kwam ik tot de ontdekking dat ik maar heel weinig foto’s heb die precíes volgens de regel van derden of de gulden snede een compositie hebben. Interessante delen van de foto plaats ik wel heel vaak dichtbij een snijpunt en lijnen in de foto plaats ik in de buurt van de 1/3 lijnen, maar zelden zijn deze punten of lijnen precies volgens de regel van derden of gulden snede. Ik geloof er dan ook niet in dat je foto alleen maar goed is als je dit exact naleeft. Beide compositieregels zijn slechts één van de velen; een compositie wordt door veel meer zaken bepaald, zoals kijkruimte of een kader in de foto.

Bovendien laat het feit dat de gulden snede en de regel van derden erg op elkaar lijken al zien dat het niet uitmaakt welke van de twee regels je naleeft. Kijk maar eens naar de foto’s hieronder. Met de slider kun je de regel van derden én de gulden snede zichtbaar maken. Ongeacht de compositieregel volgens welke de onderwerpen zijn geplaatst; het is duidelijk dat de aandacht van de kijker gaat naar het onderwerp.

Het jongetje en de horizon zijn volgens de regel van derden. Het meisje en de vloedlijn volgens de gulden snede

Bij dit huisje in de bergen van Oostenrijk staat het huisje volgens de regel van derden én de gulden snede op een snijpunt.

Bij deze foto van de hond staan de ogen allebei niet op een lijn. En beide lijnen gaan juist weer door de neus.

Je hoeft deze compositieregels dus echt niet altijd nauw te volgen. Het is denk ik veel belangrijker dat je nadenkt over de compositie. Als het passend is, dan kun je de regel van derden of de gulden snede als leidraad gebruiken. Maar pas de regels niet consequent altijd toe, want daar krijg je echt geen beter resultaat van. Om je dat te laten zien, sluit ik af met deze twee foto’s. Bij beiden is er bewust nagedacht over de compositie, maar bij beiden is de regel van derden of gulden snede niet precies passend.

Heb jij wel eens gelet op de regel van derden? En wist je dat die niet hetzelfde was als de gulden snede?