Tips voor vlinders fotograferen

Vlinders fotograferen is best lastig. Ze zijn vaak klein, ze fladderen van bloem naar bloem en zitten daartussen niet lang stil. En je moet ze ook nog maar eens zien te vinden. Genoeg uitdagingen dus bij het maken van een vlinderfoto. In dit artikel lees je een hoop tips voor vlinderfotografie. Het gaat onder andere over welke lens je (niet) nodig hebt voor het fotograferen van een vlinder, camera-instellingen, scherpstellen, praktische tips en meer.

Standpunt

Sommige vlinders zijn op hun mooist wanneer ze hun vleugels open hebben. Anderen zijn ook fotogeniek met gesloten vleugels. Je plan van aanpak en het standpunt hangen daarom af van de vlinder die je gaat fotograferen.

Een vlinder met gesloten vleugels fotografeer je meestal van opzij. Je houdt de camera dan op dezelfde hoogte als de vlinder, of ietsje lager. Probeer de vleugels recht tegenover de camera te hebben, zodat het geheel goed scherp wordt.

Bij een vlinder met gespreide vleugels kies je het standpunt als het ware achter/boven de vlinder. Zit de vlinder bovenop een bloem of blad, dan fotografeer je de vlinder dus ook van boven.

Een vlinder zit ook wel eens aan de zijkant van een bloem of stengel. In dat geval kies je het standpunt ook weer even hoog als de vlinder, zodat je recht op de vleugels kijkt. Meestal heeft de vlinder z’n vleugels maar een kort moment helemaal open. Je moet dus snel reageren om de foto te kunnen maken. Bij dit standpunt heb je op de achtergrond vaak de kleuren van de bloemen.

Natuurlijk heb je meer mogelijke standpunten dan ‘van opzij’ en ‘van bovenaf’. Experimenteer er gerust mee. Als de vlinder op een hoge plant of struik zit, dan kun je ‘m bijvoorbeeld eenvoudig iets van onderen fotograferen.

En fotografeer je een vlinder met gesloten vleugels recht van voren? Dan kan dat ook een bijzondere foto opleveren. Kijk maar.

Deze vlinder fotografeerde ik in een vlindertuin. De achtergrond is van een gele muur. Er is trouwens iets geks aan de hand met deze foto. Kun je ontdekken wat het is? Het antwoord lees je in het verhaal achter deze foto.

Wil je de bovenkant of onderkant van de vleugels laten zien? Op basis daarvan kies je het standpunt. Met een beetje geluk, krijg je allebei te zien, zoals hierboven. Welke van de twee foto’s vind jij het beste?

Vlinders: zon versus schaduw

Vlinders houden van de zon. Ze hebben de warmte van de zon nodig om op te warmen, omdat ze zelf koudbloedig zijn. ’s Ochtends vroeg zijn vlinders daarom nog niet actief. Als de zon tevoorschijn komt, spreiden ze hun vleugels, zodat ze een zo groot mogelijk oppervlak hebben om de warmte op te vangen. Zodra hun lichaamstemperatuur zo boven de dertig graden komt, kunnen ze pas vliegen. Daarom zie je vlinders ook vooral op een zonnige dag rondfladderen.

Hoe dol de vlinders op de zon zijn, merkte ik goed in Zwitserland. Diverse foto’s uit dit artikel heb ik daar gemaakt. Bij een kabelbaan was een groot bloemenperk aangelegd, waar tientallen vlinders te zien waren. Die waren daar totdat de zon verdween achter de tegenoverliggende berg, zo rond zeven uur ’s avonds. Binnen een minuut waren alle vlinders verdwenen. Poef, foetsie, nergens meer te bekennen! Weggevlogen naar een hoger gelegen plek, waar de zon nog wel op de berg scheen. Ik gaf ze geen ongelijk natuurlijk, maar mijn fotomoment was wel voorbij.

Hoewel de vlinders van zon houden, wil je ze niet altijd in de zon fotograferen. ’s Middags geeft de zon harde schaduwen, waardoor er bijvoorbeeld een storende schaduw over de vleugels valt. Of de vlinder heeft niet de juiste positie ten opzichte van de zon, waardoor de vlinder erg donker wordt in vergelijking met de omgeving.

Gelukkig zitten vlinders ook wel eens in de schaduw, bijvoorbeeld omdat daar een lekkere bloem is. Of omdat ze het in de zon té warm hebben (weetje: vlinders kunnen niet zweten). En je kunt zelf ook een schaduw over een vlinder werpen, door bijvoorbeeld tussen de zon en de vlinder te gaan staan. In de schaduw is het licht diffuus, harde schaduwen ontbreken. Bij dit zachte licht komen de details op de vleugels vaak beter naar voren.

Scherptediepte en scherpstellen bij vlinderfotografie

De aandacht van de kijker gaat volledig naar de vlinder als de vlinder scherp is en de achtergrond (of voorgrond) onscherp is. Vergelijk onderstaande foto’s maar eens.

Bij weinig scherptediepte krijg je een wazige achtergrond. Je kunt daarvoor een groot diafragma instellen, maar ook door van dichtbij scherp te stellen.

Wat bij vlinderfotografie enorm helpt, is als er achter de vlinder – vanuit de camera gezien – even niets is. Achter de vlinder zijn dus niet direct bloemen, bladeren of sprietjes. Hoe meer lege ruimte erachter, hoe sneller de achtergrond egaal wazig wordt. Je hebt daarom dus liever dat de vlinder op een bloem of sprietje zit dan tussen de grassprietjes op het gazon.

Bij het fotograferen van vlinders is het altijd spelen met de scherptediepte. Bij teveel scherptediepte wordt de achtergrond druk en rommelig. Maar is de scherptediepte te klein, dan is misschien alleen de kop van de vlinder scherp en de vleugels niet. Het is een lastige balans.

Daarbij is het focuspunt eveneens erg belangrijk. Als je een vlinder met gespreide vleugels recht van boven fotografeert, dan plaats je het scherpstelpunt op één vleugel. De autofocus van je camera stelt scherp en beide vleugels komen scherp op de foto.

Wanneer je een vlinder van opzij fotografeert met gesloten vleugels, probeer dan het standpunt zo te kiezen dat de vleugels haaks op de camera staan. Met het scherpstelpunt op de vleugel is de kans ook het grootst dat de gehele vleugel scherp wordt.

Fotografeer je niet exact van achter of van opzij, dan lukt het niet altijd om alles van de vleugels scherp te krijgen. Kijk maar eens naar de foto’s van de zwarte vlinder hieronder. Bij de linkerfoto is de kop scherp, maar zijn de vleugels onscherp. Bij de rechterfoto is meer van de vleugels scherp, maar is de kop met voelsprieten onscherp. De foto’s waren beter geweest met een grotere scherptediepte. Of ik had de vlinder meer van bovenaf moeten fotograferen, zodat de vlinder geheel in het scherptedieptevlak lag.

Gebruik de vergelijkingsslider om het verschil in scherpte goed te bekijken

Nogmaals, het vinden van de juiste scherptediepte en scherpte is vaak een lastige balans. Zo hield ik bij onderstaande foto’s de scherptediepte bewust klein, zodat de achtergrond wazig werd. Het verschil tussen de twee foto’s is het focuspunt. Bij de linkerfoto ligt de scherpte meer bij het lijfje van de vlinder, bij de rechterfoto meer op de vleugels. Bij beide foto’s is de vlinder dus niet helemaal scherp, maar optisch werkt de eerste foto denk ik nog het beste. Helaas spreidde dit bont zandoogje zijn vleugels hier niet helemaal.

Bont zandoogje

Wanneer je een vlinder van opzij fotografeert en de kop duidelijk in beeld is, probeer er dan voor te zorgen dat de ogen goed scherp zijn. Het is minder storend dat een deel van de vleugels niet scherp is dan dat de kop helemaal wazig is.

Scherpstellen: autofocus of handmatig focussen?

Als de positie van de scherptediepte heel nauw komt (zoals bij de foto hierboven), dan kun je het beste handmatig scherpstellen. De vlinder moet dan wel lang genoeg stilzitten en jou hiervoor de tijd gunnen, voordat-ie zijn vleugels weer dichtklapt of wegvliegt. Krijg je die tijd niet? Dan adviseer ik je toch de autofocus te gebruiken, waarbij je meerdere foto’s achter elkaar maakt.

De autofocus van je camera heeft soms ook moeite met scherpstellen als je de vlinder tussen bladeren fotografeert of als er sprietjes op de voorgrond zijn. De focus komt daardoor soms op de verkeerde plek in beeld. In dat geval is handmatig scherpstellen ook slimmer.

Camera-instellingen bij vlinders fotograferen

Diafragma bij het fotograferen van vlinders

Je hebt hierboven gezien dat een mooie vlinderfoto meestal een wazige achter- of voorgrond heeft. Weinig scherptediepte dus. Gebruik je een zoomlens en is de vlinder klein in beeld? Stel dan een groot diafragma in, zoals f/2.8.

Wanneer je een vlinder van dichtbij fotografeert met een macro-objectief, dan kun je beter een kleiner diafragma instellen, zoals f/8 of f/11. Juist doordat je dichtbij bent, wordt de scherptediepte met een macrolens anders te klein.

Sluitertijd

Met welke sluitertijd je vlinders fotografeert, hangt er vanaf of de vlinder stilzit of van bloem naar bloem fladdert. Vind je een vlinder ’s ochtends vroeg terwijl die wacht op de warmte van de zon, dan is een sluitertijd van 1/100s prima te doen. Zelfs een 1/60s of langer haal je nog als je camera op statief staat en het windstil is.

Maar zit je in een ware achtervolging en wacht je tot de vlinder stilzit en z’n vleugels opent? Dan is het beter om een korte sluitertijd in te stellen, van bijvoorbeeld 1/250s of 1/400s of nog korter. Zo bevries je een eventuele fladderende beweging.

Omdat je bij vlinderfotografie vaak snel moet reageren, is het belangrijk dat je je camera-instellingen goed beheerst en snel kunt schakelen. Lukt jou dat nog niet? Volg dan de online fotocursus Nooit Meer Op De Automatische Stand Fotograferen.

Vlinders fotograferen: welke lens heb je nodig?

Welke lens heb je nodig voor het fotograferen van vlinders? Dat hangt af van het formaat van de vlinder en het type foto dat je wilt maken. Wanneer je een kleine vlinder groot in beeld wilt brengen, dan is een macro-objectief een aanrader. Dit objectief zorgt er voor dat je van dichtbij op de vlinder kunt scherpstellen. Is de vlinder groter of wil je ook wat van de leefomgeving laten zien? Dan kun je vlinders ook prima fotograferen met een telelens, zoals bijvoorbeeld een 70-200mm lens op 200mm. Of zoom jouw standaardlens maximaal in, naar bijvoorbeeld een brandpuntsafstand van 70 of 105mmm.

Zelf zet ik eigenlijk standaard mijn 90mm macrolens op mijn spiegelreflexcamera als ik vlinders ga fotograferen. Ik heb dan de minste beperkingen in de scherpstelafstand. Maar zoals de foto’s hierboven bewijzen, is een macrolens absoluut geen vereiste. Bovendien kun je een foto altijd een beetje croppen, zodat de vlinder toch nog iets groter in beeld komt.

En voor wie zich nu afvraagt: kun je een vlinder ook fotograferen met een smartphone? Jazeker, kijk maar hieronder!

Nu moet ik wel toegeven; de vlinder op bovenstaande foto was best groot – zeker vijftien centimeter van vleugeltip tot vleugeltip. Toch kun je ook kleinere vlinders met een smartphone of compactcamera fotograferen. Het nadeel ten opzichte van een spiegelreflex- of systeemcamera met telelens of macrolens is dat je minder snel een zachte, wazige achtergrond krijgt. De foto’s hieronder laten de verschillen denk ik goed zien.

Hieronder nog een vergelijking, met de atalantavlinder. Deze zwarte vlinder met rode streep en witte stippen ken je misschien ook wel als admiraalvlinder of nummervlinder. Wist je dat dit de meest voorkomende vlinder in Nederland is? Tijdens de jaarlijkse vlindertelling van 2021 werd de atalanta het meest geteld.

Statief nodig bij vlinders fotograferen?

Wanneer je op een sprietje een stilzittende vlinder vindt, dan is een statief handig. Zo kun je rustig de compositie bepalen en heel precies scherpstellen. Heb je een camera met een kantelbaar beeldscherm? Dan hoef je jezelf bovendien minder in een lastige positie te wringen voor het juiste standpunt. Je kunt bijvoorbeeld gewoon blijven staan of op je knieën zitten, terwijl de camera een stuk lager op het statief staat. Altijd fijn!

Een statief kan tegelijkertijd ook een belemmering zijn bij vlinderfotografie. Je staat bijvoorbeeld bij een bloemenveld waar de vlinders vrolijk van bloem naar bloem gaan. Tussendoor zitten ze telkens maar kort stil. Tegen de tijd dat jouw statief goed en wel staat, is de vlinder alweer naar een andere bloem gevlogen. Richt dan je camera (op het statief) op één bloem als je ziet dat een vlinder daar vaak naar terugkeert en wacht geduldig af. Of berg het statief op en fotografeer lekker vrijuit. Dat laatste heeft meestal mijn voorkeur, maar dat komt ook omdat ik niet vaak lang stilzittende vlinders fotografeer.

Is jouw statief trouwens nog te hoog voor het gewenste camerastandpunt? Dan kun je ook een bonenzak gebruiken. De bonenzak leg je op de grond en daarop positioneer je de camera.

Waar vind je vlinders om te fotograferen?

Vlinders voeden zich met nectar in bloemen. Kijk in de zomermaanden daarom eens in de tuin of je fladderende bezoekers hebt. Goed om te weten: vlinders houden niet van iedere kleurrijke bloem. Je vindt ze bijvoorbeeld niet op hortensia’s, rozen, tulpen of geraniums.  Ze houden juist wel van lavendel, vlinderstruik, judaspenning, ijzerhard (verbena), dropplant, zonnehoed, wilde marjolein en meer. Je weet nu wat je te doen staat als je van je eigen tuin een vlinderparadijs wilt maken…

Wanneer je geen vlinders in de tuin ziet, ga dan eens naar een nabijgelegen park of stukje natuur. Vaak hoef je helemaal niet ver weg om vlinders te spotten. Wellicht zie je ze ergens langs de kant van de weg in de berm vliegen? Tijdens het wandelen met m’n hond ontdekte ik dat er vlakbij koninginnenkruid langs het pad groeit. Ik hoefde er slechts een kwartier met mijn camera te staan om verschillende vlindersoorten te fotograferen.

Je kunt eventueel ook de site waarneming.nl bezoeken om te zien waar in jouw omgeving in de afgelopen tien dagen vlinders gespot zijn.

Wil je een specifieke vlinder graag fotograferen? Zoek dan op wat de waardplant van die vlinder is. De waardplant is de plant waar vlinders hun eieren leggen en waar de rupsen graag van eten. Iedere rups heeft zijn eigen smaak en eigen voorkeur. Er zijn soorten waarbij de rups slechts één soort plant eet. Door op zoek te gaan naar de waardplant, is de kans groter dat je de specifieke vlinder vindt. Op de site van de Vlinderstichting staat een overzicht met waardplanten.

Ohja en niet vergeten: vlinders houden dus van zon. Ga dus niet op vlinderjacht op een sombere of bewolkte dag, want dan zitten de meeste vlinders verscholen tussen bladeren en begroeiing.

Vlinders ’s ochtends vroeg of ’s avonds fotograferen

Wil je de vlinders ’s ochtends vroeg fotograferen, omdat ze dan nog stil zitten? Dan is het belangrijk om te weten waar je moet zijn, want anders is het zoeken naar een speld in een hooiberg. Je kunt daarom ’s avonds al naar de plek gaan waar je de volgende ochtend wilt fotograferen. Neem rustig de tijd om de vlinders te spotten op het sprietje of plantje waar de vlinder de nacht doorbrengt. Je markeert deze plek dan door bijvoorbeeld een stok in de grond te steken. Dit bespaart je dan een gehaaste speurtocht op de vroege ochtend. Je hebt immers de tijd totdat de vlinder in de zon opwarmt en wegvliegt.

Als je de stilzittende vlinder vindt terwijl de zon (bijna) ondergaat, dan kun je uiteraard ook dan al je camera erbij pakken. Tijdens het gouden uurtje profiteer je van de warme gloed van de zon, of je gebruikt het laatste beetje zonlicht van de dag voor een mooie oranje of rode achtergrond. Een voordeel van het ’s ochtends fotograferen ten opzichte van ’s avonds is dat je ’s ochtends misschien het geluk hebt dat de vlinder bedekt is met kleine dauwdruppels.

Vlinders fotograferen in een vlindertuin

Weet je niet zo goed waar je de vlinders kunt vinden of heb je niet het geduld om te wachten tot ze in je tuin voorbij fladderen? Bezoek dan een vlindertuin. Dit is vaak een tropische kas waar veel verschillende vlinders te bewonderen zijn, met name vlindersoorten die je in Nederland niet vrij rond ziet vliegen.

Omdat de vlinders het actiefst zijn als de zon schijnt, kun je een vlindertuin het beste bezoeken op een sombere of bewolkte dag. Ze zitten dan iets meer stil. Ook is het aan te raden om de vlindertuin ’s ochtends te bezoeken. Om op te warmen zitten de vlinders dan het meest met de vleugels gespreid, wat het fotograferen voor jou iets makkelijker maakt.

Houd er trouwens ook rekening mee dat het erg warm kan zijn in de vlindertuin. Als het buiten koud is, kan de lens van je camera door het temperatuurverschil en de hoge luchtvochtigheid beslaan. Niets om je druk over te maken, gebruik het eerste kwartier dan gewoon om rond te lopen terwijl je camera rustig ‘opwarmt’. De condens voor de lens verdwijnt dan vanzelf. Daarna heb je nog alle tijd om de vlinders te fotograferen in de vlindertuin.

Overzicht van overdekte vlindertuinen in Nederland

• Orchideenhoeve, Luttelgeest (Flevoland)
• Berkenhof’s Tropical Zoo, Kwadamme (Zeeland)
• Vlindertuin Vlindorado, Waarland (Noord-Holland)
• Dierentuin Artis, Amsterdam (Noord-Holland)
• Diergaarde Blijdorp, Rotterdam (Zuid-Holland)
• Vlinders aan de Vliet, Leidschendam (Zuid-Holland)
• Klein Costa Rica, Someren (Brabant)
• Wildlands (Jungola), Emmen (Drenthe)
• Vlinderparadijs Papiliorama, Havelte (Drenthe)
• Texel Zoo, Oosterend (Texel)

Bekijk ook een completer overzicht van vlindertuinen op de site van de Vlinderstichting. Daar staan ook niet-overdekte vlindertuinen bij.

Vlinders fotograferen in het buitenland

Ben je een echte vlinderliefhebber? Dan wil je misschien wel de grens over om vlinders te fotograferen in de Eifel in Duitsland. Ik heb me laten vertellen dat het beekdal bij Monschau een waar vlinderparadijs is. En ook kalkgraslanden bij de stad Blankenheim zou een aanrader zijn. In de Belgische Ardennen moet je bij de Viroinval-vallei zijn (Natuurpark Viroin-Hermeton). In Frankrijk vind je veel vlinders in onder andere de Vogezen.

Vlinders herkennen

Er zijn een aantal vlinders die ik gemakkelijk herken, zoals de atalanta en koniginnepage. Wil je wat basiskennis? Voor een overzicht van veelvoorkomende vlinders adviseer ik je om de herkenningskaart van de Vlinderstichting of de vlindergids van natuurpunt.be te downloaden.

Ik heb zoveel mogelijk de gefotografeerde vlinders in dit artikel bij naam genoemd, maar ik ben echt geen vlinderexpert. Ik heb nog altijd hulp nodig om de verschillende zandoogjes te onderscheiden. Gelukkig zijn er diverse apps die je helpen bij het herkennen van vlinders. Voor dit artikel heb ik gebruik gemaakt van ObsIdentify en Google Lens. De app herkent planten, dieren en paddestoelen aan de hand van een foto. Ben jij wel een vlinderexpert en herken je een vlinder in dit artikel, maar heb ik er de verkeerde naam onder gezet? Dan geef ik de schuld aan het internet ;) Ik zou het wel waarderen als je me kan vertellen welke vlinder het dan wel is.

En dan als laatste nog….

Zo, je bent aan het einde van dit artikel gekomen. Ik hoop dat de vele tips je zullen helpen bij het fotograferen van vlinders. Een eerste poging is misschien niet direct succesvol, maar geef niet op. Met een flinke portie geduld en doorzettingsvermogen gaat het je vast lukken!