Scherpstellen bij portretfotografie: belangrijke tips

Bij portretfotografie wordt er vaak gefotografeerd met een kleine scherptediepte, vooral bij portretfoto’s gemaakt op locatie. Doordat de achtergrond bij de persoon wazig wordt, omdat dit buiten het scherptediepte gebied valt, wordt de aandacht van de kijker automatisch naar de persoon op de foto geleid. Vanwege deze kleinere scherptediepte is het belangrijk dat je gaat scherpstellen op de ogen. Je wilt immers niet dat iemands oren wel scherp zijn maar de ogen onscherp, toch?In dit artikel belangrijke tips voor het scherpstellen bij portretfotografie.

Het was Da Vinci die ooit schreef: ‘De ogen zijn de spiegel van de ziel’. Volgens mij bedoelde hij daar mee dat als je iemand in de ogen aankijkt, dat je de persoon ‘echt’ ziet. Zelf zou ik het niet zo willen zeggen, maar wel vind ik het als fotograaf ontzettend belangrijk dat de ogen (of minimaal 1 oog) in een portretfoto haarscherp zijn.

Scherpstellen op de ogen

Voor de juiste scherpte in een foto is het dus belangrijk dat het scherpstelpunt bij een close-up foto wordt geplaatst op een oog, of -als het een foto totaal beeld is- in het gezicht (lees meer over de variatie bij portretfotografie en hoeveel je van een persoon op de foto zet). De ogen bij een portretfoto worden als het belangrijkste beschouwd, al zijn er uitzonderingen die de regel bevestigen, zoals de foto van Merel en het rupsje. Als de persoon een beetje opzij kijkt, waarbij de ogen niet allebei dezelfde afstand tot de camera hebben, maar beide ogen zijn nog wel zichtbaar voor de camera, dan is het belangrijk dat je focust op het oog dat het dichtst bij de camera is. Het is namelijk minder storend als het ‘verste’ oog net niet helemaal scherp is dan wanneer het voorste (en voor de camera het grootste oog) wazig is.

Deze portretfoto heeft weinig scherptediepte. Haar ogen zijn scherp, maar haren oren zijn wazig.

Wanneer de focus niet precies op de ogen ligt, kan de beperkte scherptediepte de foto verpesten. Hier is het puntje van haar neus scherp, net als de rand van de hoed. Maar haar ogen zijn onscherp en dat is zonde.

Plaats het scherpstelpunt altijd op het voorste oog als de persoon of het kind opzij kijkt.

Als het voorste oog onscherp is, dan is dit meestal storend. Als het achterste oog iets onscherp is, dan vinden we dit vaak minder erg.

Scherpstelpunt verplaatsen

Om te zorgen dat het scherpstelpunt op het oog valt, is het niet aan te bevelen om de camera zelf het scherpstelpunt te laten bepalen met automatisch autofocus. Hoewel dit waarschijnlijk vaak goed genoeg gaat, kan dit bij een kleine scherptediepte resultaten geven waarbij de ogen niet scherp zijn. Of – nog erger – dat achtergrond wel scherp is en de persoon niet. Bij automatische scherpstelling kan het dus zijn dat de camera niet doet scherpstellen op de ogen, maar op een ander punt.

Het is dus beter om het scherpstelpunt zelf op het oog of gezicht te plaatsen. Dit is niet moeilijk als een oog of gezicht altijd precies op het middelste scherpstelpunt past, maar dat zou wel veel dezelfde (en snel saaie) beelden geven. Vaak wordt een persoon ook net iets uit het midden gezet voor een betere compositie, zoals bijvoorbeeld met de regel van derden of gulden snede.

In dat geval zijn er twee methodes die hiervoor het meest gebruikt worden door fotografen;

• Centrale focus en herkaderen: het scherpstelpunt staat hierbij vast in het midden, de camera wordt zo gehouden dat het middelste scherpstelpunt op het oog of gezicht geplaatst, de ontspanknop wordt half ingedrukt gehouden om de focus te vast te zetten, waarna de compositie opnieuw wordt bepaald door de foto te herkaderen.
• Het scherpstelpunt wordt verplaatst in beeld zodat deze op een oog focust (ook al is deze dus niet in het midden van het beeld), de camera focust en je kunt direct de foto maken.

Reden waarom je níet moet herkaderen bij portretfotografie

Als fotograaf gespecialiseerd in het fotograferen van mensen zal ik iedereen aanbevelen om voor de tweede methode te kiezen en niet voor de methode van het herkaderen voor het scherpstellen op de ogen, met de volgende redenen:

•  Op het moment dat je met een kleine scherptediepte fotografeert is elke beweging in potentie een gevaar voor de scherptediepte. Bij het herkaderen moet je de camera bewegen alsof het als het ware tegen een glasplaats aan staat. Een minimale beweging naar voor of naar achteren, van zowel jou of het model, zorgt er voor dat het scherptediepte-gebied verplaatst wordt. Zo kan het voorkomen dat ineens de neus scherp is, en niet meer het oog.
• Op het moment dat jij de compositie opnieuw bepaald door het herkaderen, kun je nog geen foto maken. Maar stel je voor dat dat nu het moment is dat de persoon die je fotografeert een prachtige blik heeft, een mooie glimlach of iets anders heeft wat je wilt vastleggen. Als jij als fotograaf (net als ik) op zoek bent naar het vastleggen van echte emoties bij de kinderen of personen die je fotografeert, moet je realiseren dat deze vaak van korte duur kunnen zijn. Als je bij elke foto moet herkaderen, mis je wellicht die mooie emoties. Op het moment dat je eenmaal het scherpstelpunt verplaatst hebt in beeld, zodat deze op de juiste plek staat in de compositie, kun je meerdere foto’s achter elkaar maken en is de kans om iets te missen kleiner.
• Door de beweging van het herkaderen ligt ook bewegingsonscherpte camera op de loer. Maak jij meerdere foto’s achter elkaar waarbij je telkens herkadert en druk je bijvoorbeeld te vroeg af, dan fotografeer je terwijl de camera is bewogen.
• Heeft iemand wel eens een foto van je gemaakt waarbij de camera telkens bewoog vanwege het herkaderen? Ik wel. Mijn ervaring verraste mij op dat moment, ik kreeg de neiging om mijn hoofd mee te bewegen! Terwijl ik natuurlijk wéét dat ik dat juist niet moet doen (vanwege de scherptediepte zoals beschreven bij het eerste punt),  maar toch kreeg ik die neiging. Niet iedereen zal deze neiging hebben, maar het is wel iets om rekening mee te houden.

Op basis van bovenstaande redenen adviseer ik dus om jezelf aan te leren het scherpstelpunt in beeld te verplaatsen. Bij Nikon gebeurt dit meestal met de ronde knop met pijltjes bij de duim van je rechterhand. Bij Canon druk je eerst een knopje in en draai je aan de ronde draaiknop achterop. Soms moet je eerst in het menu nog de automatische autofocus uitzetten. In de handleiding van je camera kun je dit terugvinden.

Wanneer je niet gewend bent kan dit erg ongemakkelijk en vreemd aanvoelen. Maar met zoveel dingen in de fotografie, oefening baart kunst. Uiteindelijk gaat zoiets automatisch en zul je niet meer door hebben dat je dit doet!

Handmatig scherpstellen op de ogen bij portretten

Een alternatief van de bovenstaande methodes is dat je autofocus van de camera uitzet en handmatig scherpstelt. Dit vereist veel oefening en het heeft niet mijn persoonlijke voorkeur bij portretten, (of kinderen) omdat je snel moet reageren bij elke beweging en ook zelf een zeer scherp oog moet hebben. Soms kun je echter niet anders, bijvoorbeeld omdat de lens geen autofocus heeft zoals diverse Lensbaby of Carl Zeiss lenzen. In dat geval geldt opnieuw; oefening baart kunst!

Meer leren over scherpstellen?

Wil je meer leren over scherpstellen, zoals de verschillende scherpstelmodussen die er zijn en wanneer je welke kiest? Of wat je moet doen als je camera niet wilt scherpstellen? Volg dan de online fotografie cursus “Nooit Meer Op De Automatische Stand Fotograferen” waarin dit allemaal uitgebreid behandeld wordt! (De online cursus is trouwens nu compleet vernieuwd én te bestellen met een hele toffe actie!)