Hoe selecteer je foto’s voor een portfolio of serie?

Met een portfolio laat je je beste werk zien. Vroeger was dit een map met je beste foto’s  – het woord portfolio komt van het woord van het Latijnse portare (dragen) en folium (vel papier) -, nu staat een portfolio meestal online op je site. Soms stuur je een portfolio ook in, bijvoorbeeld als toelating voor een beurs of bij een fotowedstrijd. Het selecteren van foto’s voor zo’n portfolio is een lastige klus, net als het selecteren voor een fotoserie. In dit artikel geef ik je daarom een lading tips waar je allemaal op moet letten als je foto’s selecteert voor een portfolio of fotoserie.

Waarom dit artikel?

In 2016 meldde ik me aan voor de beurs van de Marius van der Sandt Academy. Een beurs voor talentvolle jonge natuurfotografen, waarbij je gecoacht wordt door Nederlands beste natuur- en landschapsfotografen. Hier vertel ik meer over de beurs en wat het voor mij betekende. Om kans te maken op deze unieke beurs, moest ik een motivatiebrief schrijven én m’n portfolio toesturen. Ik had daarvoor wel vaak een portfolio selectie op mijn site gehad, maar een portfolio selecteren voor deze beurs bleek toch wel andere koek. Eigenlijk had ik geen idee hoe ik het moest aanpakken!

Gelukkig kreeg ik dat jaar toch een beursplek en ben ik mede daardoor een stuk wijzer geworden over hoe je een portfolio of verhaal opbouwt. Omdat je je nu (juni-juli 2018) kunt inschrijven voor een nieuwe editie van de beurs, wil ik delen wat ik heb geleerd. Zodat jij niet dezelfde fouten hoeft te maken als ik toentertijd.

Alle tips en informatie hieronder zijn natuurlijk ook toe te passen in andere situaties waarbij een portfolio selectie nodig is, maar ik gebruik de MvdS-beurs wel telkens als voorbeeld. Omdat het een handig voorbeeld is, maar ook gewoon omdat deze beurs een unieke kans is.

Wie is de doelgroep? Wie gaat de foto’s bekijken?

Voordat je gaat beginnen met selecteren is het belangrijk om even stil te staan; wie is je publiek? Ga je de foto’s insturen voor een fotowedstrijd? Of komen de foto’s op je website te staan zodat je geboekt kan worden als bijvoorbeeld bruidsfotograaf?

In geval van het laatste is het belangrijk dat de foto’s een emotie oproepen bij potentiële bruidsparen. Eentje waarbij ze gelijk denken: “Dit wil ik ook!” Maar bij een fotowedstrijd  zijn techniek, compositie en verhaal waarschijnlijk een stuk belangrijker.

Lees in ieder geval even de fotowedstrijdvoorwaarden door. (Dat is sowieso iets wat ik altijd aanraad om te controleren voordat je meedoet met een fotowedstrijd). Zijn bijvoorbeeld fotomanipulaties toegestaan of niet? Bij veel natuurfotografiewedstrijden mag je bijvoorbeeld geen foto’s van dieren in gevangenschap insturen, of moet je dit apart erbij vermelden.

Marius van der Standt beurs
Deze beurs draait om natuur- en landschapsfotografie. Over de portfolio foto’s staat dit in de voorwaarden

“Het thema van de in te sturen foto’s is de natuur in de brede zin van het woord. Het exacte onderwerp mag door de deelnemer zelf bepaald worden (landschap, wildlife, macro, abstract, mens en natuur, etc). Landschappen met menselijke invloeden (skyline, vuurtoren, etc.) zijn toegestaan. De foto’s mogen in binnen- en buitenland gemaakt zijn en er hoeft geen onderlinge samenhang tussen de beelden te bestaan (het mag natuurlijk wel).”

In de laatste regel staat ‘het mag natuurlijk wel’. Ze zeggen dus dat een onderlinge samenhang (of verhaal) niet hoeft, maar ik geef je een klein beetje inside information. Ik weet dat ze dat wel heel erg waarderen. In plaats van ‘het mag natuurlijk wel’ had hier dus ook kunnen staan ‘dat vinden we supertof’. Nu zal je portfolio echt niet afgewezen worden als het geen samenhang heeft (want: het hoeft dus niet), maar het is wel iets om in gedachten te houden als je wél een portfolio kan presenteren met een duidelijke samenhang.

Selecteren en elimineren

Nu je weet wie de doelgroep is, begin je met het maken van een grove selectie. Dit kan bijvoorbeeld door alle foto’s in Lightroom in één verzameling te plaatsen. Het maken van een ruime selectie hoeft niet veel tijd te kosten, vooral als je jouw beste foto’s allemaal in dezelfde catalogus hebt staan en in Lightroom met vlaggetjes geordend hebt. Het is ook niet erg als je in deze eerste fase vijftig of misschien wel meer dan honderd foto’s hebt gekozen. De tweede fase, het elimineren, wordt ongeacht het aantal beelden in je grove selectie sowieso wel lastig! ;)

Het kiezen van je foto’s kun je opnieuw doen in Lightroom, door er een aparte selectie van te maken. Of door foto’s telkens uit je selectie te verwijderen. Maar als je honderd foto’s in je grove selectie hebt, dan zijn het wel hele kleine plaatjes op je beeldscherm.

Selecteren met foto-afdrukken

Er is dan een heel goed niet-digitaal alternatief. Laat alle foto’s uit de eerste selectie goedkoop op 10x15cm formaat af te drukken. Spreid de foto’s uit op een tafel. Langzaam haal je de foto’s stuk voor stuk uit de selectie. Het voordeel van deze methode is dat je de foto’s toch in detail kunt bekijken, maar ook goed het overzicht bewaard.

Alleen de allerbeste foto’s zijn goed genoeg

Met je portfolio wil je indruk maken. Dat betekent dat alleen je allerbeste foto’s goed genoeg zijn. Let daarom op alle aspecten van de foto. De techniek, de compositie, het licht, het moment, creativiteit, originaliteit, etcetera.

Nu weet ik ook dat het wel verdomde lastig is om je allerbeste foto’s te selecteren. Dit komt omdat het moeilijk is om objectief naar je eigen foto’s te kijken. Eigenlijk moet je bij het selecteren de ervaring van het maken van de foto loslaten. Ik merk bij mijzelf dat hoe meer moeite ik gedaan heb voor een specifieke foto, hoe beter ik ‘m meestal vind. Ben ik mega vroeg opgestaan om de zonsopkomst te fotograferen? En was het een mooie zonsopkomst met toffe kleuren in de lucht? Dan is het al snel een favoriet!

Lees in dit artikel over de zonsopkomst in Rovinj hoe ik ontdekte dat de ervaring van het fotograferen vaak nog verbonden zit aan de foto.

Kill your darlings

Kortgezegd; je hebt dus een objectieve en kritische blik nodig. Het kan zelfs betekenen dat persoonlijke favorieten niet in je uiteindelijke selectie komen. Of dat er geen ruimte is voor ál je allerbeste foto’s. Kill your darlings, wordt dat in fotografietaal ook wel genoemd. En ja.. dat doet pijn, I know. Maar vaak is het wel beter.

Geen foto is nog goed genoeg

Andersom kan je ook denken: “Ja maar Laura, nu is geen één foto goed genoeg meer. Help!” Herkenbaar! Ik heb dat ook regelmatig als ik op websites als 500px of zelfs gewoon op Instagram kijk. Ik zie zoveel prachtige foto’s voorbijkomen, bijzondere momenten, unieke locaties, dat ik mijn eigen reisfotografie niets meer vind voorstellen. Dan is er soms zelfs een stemmetje in mijn achterhoofd die zegt “Pfff Laura… en jij dacht dat je een boek over reisfotografie kon uitgeven. Wat een lef heb jij zeg, want je ziet toch dat anderen zoveel beter zijn“.

Als jij ook zo’n stemmetje hebt, die je probeert wijs te maken dat je niet goed genoeg bent, laat dit je dan vooral niet tegenhouden. Een kritische blik is goed, maar als je té kritisch bent kan dit het fotografieplezier verpesten.

Marius van der Sandt beurs
Wanneer je de aanmelding niet doet, omdat je denkt dat je niet goed genoeg bent, loop je misschien wel een fantastische kans mis. Bovendien is het misschien ook wel geruststellend dat je weet dat je meedoet aan een beurs om te blijven leren. Als iedere foto werkelijk perfect was (als dat überhaupt zou kunnen), dan hoef je niets meer te leren en heb je de beurs ook niet nodig, toch?!

Vraag om hulp

Kom je er niet uit? Wees dan vooral niet bang om anderen om hulp te vragen. En dan misschien niet aan je moeder of je broer (sorry familie, niet negatief bedoelt hoor, love you!), maar iemand die ook een goede kijk op fotografie heeft. Een paar vragen die je kan stellen zijn;

• Welke foto’s zijn je favoriet en waarom?
• Zijn er foto’s die veel op elkaar lijken?
• Welke foto zou jij sowieso niet selecteren en waarom?
• Hoe zou je mijn fotografie stijl omschrijven? Wat is er kenmerkend aan? En welke foto’s passen hier heel goed of juist niet bij?

Natuurlijk ben jij altijd de eindverantwoordelijke in de keuze. Gebruik de tips en informatie van anderen die je om hulp hebt gevraagd, maar durf ook je eigen keuzes te maken.

Variatie in je portfolio

Zorg dat in je portfolio genoeg variatie zit. En dan bedoel ik niet per se in onderwerp; je kan een heel portfolio vullen met vlinderfoto’s als dat jouw specialiteit is (om maar iets zeggen). Het doe alleen afbreuk aan de serie of portfolio als er meerdere foto’s in zitten die (teveel) op elkaar lijken. Kijk maar eens bij deze zes foto’s met een focus op natuurdetails.

De twee foto’s van het lieveheersbeestje zijn wel erg hetzelfde en ook de klaprozen hebben overeenkomst. In zo’n geval is het beter om de dubbele te schrappen. Ze hebben weinig meerwaarde, want ook zonder deze foto’s is wel duidelijk wat je doet. Wanneer iemand een selectie presenteert met foto’s die teveel op elkaar lijken dan kan dat twee dingen betekenen. Het eerste is dat of dat iemand niet meer (tof) beeldmateriaal heeft (en ben je dan wel geschikt?!). En ten tweede; dat je heel slecht bent in kiezen of dit liever aan een ander overlaat (en durven kiezen is juist belangrijk).

Jouw stijl

Je wilt dat het portfolio uiteindelijk ook iets zegt over jou. Wat voor fotograaf ben je? Welke stijl heb je? Wat spreekt je aan? Breng dit goed naar voren in je selectie. Ik pak hieronder even een voorbeeld van mijn werk als kinderfotograaf, een paar jaar geleden. De eerste vijf foto’s hieronder laten denk ik goed zien wat een ouder kan verwachten als resultaat. Vrolijke, spontane foto’s met echte glimlachen. Niet teveel geposeerd, maar lekker los. Maar de laatste foto, die past er niet bij. De kleding, de blik, de sfeer, de bewerking. Deze foto matcht niet met de rest en doet afbreuk aan de selectie. Het kan de kijker zelfs in verwarring brengen en daarom is het beter om deze foto eruit te laten.

Bekijk de foto’s in je portfolio dus ook eens samen, in plaats van apart en stuk voor stuk. Welke foto is een vreemde eend in de bijt?

Volgorde van de fotoserie

De volgorde waarin je de foto’s presenteert, is belangrijk om verschillende redenen. Allereerst: een eerste indruk telt. De eerste foto in je portfolio moet een echte knaller zijn. Het moet de kijker aandachtig maken. Zo van “Hé, dat is interessant/gaaf. Ik ben benieuwd wat hierna gaat komen“.

Een tweede reden waarom de volgorde belangrijk is, is om de kijker te begeleiden door de beelden en de aandacht vast te houden. Zet je twee foto’s naast elkaar die teveel op elkaar lijken, dan verslapt de aandacht misschien wel. Of het haalt het gevoel van een anders geweldige foto omlaag. Of het totaalbeeld ziet er gewoonweg niet mooi uit. In het voorbeeld hieronder lijken de eerste twee foto’s redelijk veel op elkaar, waardoor de derde foto een beetje misplaatst lijkt in het overzicht.

Charlies Angels Effect

Het effect van de volgorde moet je echt niet onderschatten. Ik moet hierbij denken aan het Charlie Angels Effect. In een beroemd experiment kregen de proefpersonen (mannen) foto’s te zien van dames (onder de noemer: potentiële dates) en werd ze gevraagd hoe aantrekkelijk ze de dame vonden. De ene helft van de groep kregen de vraag gesteld, terwijl de man de tv-serie Charlies Angels keek (en Charlies Angels waren dus een stel bloedmooie dames). En de andere helft kreeg deze vraag in het uur voordat de serie op tv zou zijn. Wat bleek? Mannen die Charlies Angels op dat moment aan het kijken waren beoordeelden de foto significant minder aantrekkelijk dan de mannen die de tv-show nog moesten kijken.
De conclusie: eenzelfde foto werd anders beoordeeld, omdat de context/volgorde anders was!

Volgorde bepalen: schuiven maar!

De volgorde bepalen doe je door te schuiven, te schuiven en nog een keer te schuiven. Doe dit met de geselecteerde foto’s in Lightroom in een verzameling. Maar het fijnst is hierbij denk ik toch echt als je de foto’s geprint hebt, op tafel hebt liggen en je de foto’s in wisselende volgorde over de tafel laat gaan totdat je de perfecte volgorde hebt!

Alleen hoe zorg je nu dat die volgorde ook aangehouden wordt? Bij de presentatie van de foto’s op je website, is dit geen probleem. Maar als je bestanden toestuurt of ergens anders upload, zorg dan dat de bestandsnamen duidelijk oplopen. In mijn geval zou ik de foto’s hernoemen, waarbij de eerste laura-vink-1-korte-beschrijving.jpg is, gevolgd door laura-vink-2-korte-beschrijving.jpg, etcetera.

Fotoserie / Verhaal

De volgorde is nog belangrijker als je met de fotoserie een verhaal wilt vertellen. Een verhaal heeft een begin, een midden en een eind. Als je naar de bioscoop gaat, wil je ook dat de film een beetje ingeleid wordt, en niet dat je er midden-in valt. Of er geen duidelijk einde is. Dan snap je er niets van, toch? Zo is het ook met een fotoserie. De foto’s moeten in een logische wijze na elkaar staan. Hieronder staan nog een keer drie dezelfde foto’s, maar nu in een andere volgorde. In deze volgorde vertellen de foto’s ook een verhaal(tje).

Vorig jaar moest ik een rond deze tijd een selectie samenstellen van mijn project over de Loonse en Drunense Duinen. Ik mocht maximaal 36 foto’s kiezen. Ook de andere twee beurswinnaars deden dit en op basis hiervan besloot National Geographic welke fotoserie gepubliceerd werd in National Geographic. (het werd de mijne!). De selectie was super lastig, want hoewel 36 stuks veel lijkt, had ik er ook zestig of zeventig kunnen insturen. Het dwong mij om bij iedere foto stil te staan of het een goede foto was en iets bijdroeg aan het verhaal.

Werden ook alle 36 foto’s gepubliceerd door het magazine? Zeker niet! Uiteindelijk koos National Geographic er zes of zeven. Als ik zelf de uiteindelijke selectie moest maken, dan had ik ook niet meer dan tien foto’s gekozen. Want niet ál die foto’s zijn nodig om het verhaal te vertellen.

Hoeveel foto’s zet je in een portfolio?

Dat brengt ons gelijk bij de vraag; hoeveel foto’s zet je in je portfolio? Dit hangt vooral af van het doel en het publiek. Zet je het portfolio op je website, dan ben je in principe niet echt gebonden aan een x aantal foto’s. Zolang jij een gevarieerde serie foto’s weet te selecteren en elke foto ook echt iets toevoegt of nieuws laat zien, dan mogen dat er prima twintig zijn. En eventueel maak je meerdere portfolio’s. Zo had ik toen ik nog als kinderfotograaf werkte een selectie met babyfoto’s, kinderfoto’s en selectie met het gehele gezin.

Als je een portfolio samenstelt voor een fotowedstrijd, dan is er meestal wel sprake van een minimum en maximum aantal. Het is een open deur om te zeggen; houd je daar ook aan. Maar bovenal; kies niet voor het maximum aantal foto’s omdat je moeite hebt met kiezen.

In dit geval geldt meestal: less = more. Kies dan liever voor acht of negen van je allerbeste foto’s, dan dat je de selectie aanvult tot het maximum omdat je zoveel moeite hebt met kiezen. Die twee extra foto’s zouden zomaar het totaalbeeld van je foto’s zelfs omlaag kunnen halen.

Horizontale of verticale foto’s in je portfolio?

Nog iets om rekening mee te houden; selecteer je voornamelijk horizontale foto’s of verticaal. Opnieuw houd je hierbij het doel in gedachten, misschien is het template van je website er niet op gemaakt dat je in je portfolio veel staande foto’s maakt.

Voor de fotoserie die ik maakte over de Loonse en Drunense Duinen heb ik vooral liggende foto’s geselecteerd, omdat ik begreep dat dit de voorkeur heeft van National Geographic. Maar ja, sommige foto’s waren staand nou eenmaal beter.

Marius van der Sandt beurs
Voor de MvdS beurs maakt het niet uit of je vooral portrait of juist landscape oriëntatie foto’s instuurt. Wel wil ik je als tip meegeven om goed na te denken over de volgorde van deze verschillende oriëntaties in het portfolio. Het kijkt rustiger als eerst liggende foto’s achter elkaar komen, gevolgd door alle staande foto’s (of andersom). Wissel de twee dus niet continu met elkaar af. Ik had in mijn fotoserie slechts één staande foto, en besloot die als in eerste in de serie te zetten. Niet omdat het een staande foto was, het was juist een knaller. Maar na de openingsfoto bleven de liggende foto’s dus over.

Heb je een foto in een ander formaat, bijvoorbeeld vierkant? Vraag jezelf dan af waarom de foto in het vierkant is. Omdat je ‘m eerst naar Instagram uploadde? Of is de vierkante uitsnede van meerwaarde voor de compositie? De fotografen kennende die je portfolio gaan beoordelen, gaan zich namelijk hetzelfde afvragen.

FOUT: Portfolio insturen met foto’s die je denkt dat de jury graag ziet

Zoals ik in het begin van het artikel al schreef, ik had geen idee hoe ik de portfolio-selectie moest aanpakken toen ik dit moest doen voor de aanmelding voor de Marius van der Sandt beurs. Ik schakelde wel de hulp van een goede vriend in, maar in feite ging ik heel analytisch te werk. Kijkend naar het type foto’s van eerdere beurswinnaars, probeerde ik hieraan mijn eigen foto’s te matchen.

Je kan zelfs zeggen dat ik heel erg bezig was met het selecteren van beelden waarvan ik dacht dat anderen (in dit geval: de jury) die wilden zien. Zo wilde ik laten zien dat ik zowel landschappen, als natuurdetails als wildlife fotografeerde. Dat ik mooie lichtomstandigheden weet te vangen en dat ik niet alleen maar in het buitenland fotografeerde maar ook in Nederland. Nu leverde deze methode me weliswaar de beursplek op, maar ik beveel deze methode zeker niemand aan. Ik wist gewoonweg niet beter en zocht voor mijzelf een houvast.

Het portfolio dat ik instuurde voor de MvdS beurs twee jaar geleden zie je hieronder. Ik koos deze twaalf foto’s uit een grove selectie van 58 stuks (zie screenshot bovenin het artikel).

Welke foto’s zou ik nu selecteren?

Maar met de kennis van nu, zou ik een andere selectie maken. De foto van de zonsopkomst haal ik er dan bijvoorbeeld uit. De lucht is mooi, maar de compositie op de voorgrond kan véél beter. De foto uit het bos zou er ook uitgaan, die heb ik er vooral ingedaan omdat ik dus wilde laten zien dat ik niet alleen maar op verre locaties fotografeer. Hiervoor zette in de bestandsnaam -nederland, maar hé.. waarschijnlijk keken de fotografen daar niet eens naar! Ook de close-up van de zeehond haal ik er nu uit. Het is een prima close-up, alleen erg creatief is-ie niet en ook het licht is niet denderend. Bovendien: ik had nog een andere foto mét zeehonden én mooi licht.

Als ik NU mijn fotoserie moest insturen met alle foto’s die ik toen had, dan had mijn fotoserie er zo uitgezien. Is-ie perfect? Nee. Want als je me over een jaar vraagt hoe ik de serie dan maak, dan kies ik waarschijnlijk ook weer anders. Maar wel denk ik dat het portfolio zo krachtiger is, met betere (meer bijzonder/creatievere) foto’s en een goed beeld van mijn voorkeur in fotografie.