Wil je weten wat dageurreotypie is en hoe dit werkt? En wat de allereerste bewaarde foto is? Lees dan vooral verder voor een kort lesje geschiedenis van de fotografie.
Wat is daguerreotypie?
Daguerreotypie was de eerste fotografietechniek die op grote schaal toegepast kon worden. Daguerreotypie is vernoemd naar de Fransman Louis Jacques Mandé Daguerre. Hij vond in de 19e eeuw het proces uit samen met Joseph Nicéphore Niépce. (In het Engels: daguerrotype. In het Frans: daguerréotype.)
Het maken van een daguerreotypie
Bij daguerreotypie werd de foto gemaakt op een gepolijste, koperen plaat met daarop een flinterdun laagje zilver. Het zilver werd met jodiumdampen lichtgevoelig gemaakt. De plaat ging (in het donker) in de camera. Zodra er licht op de plaat scheen, vond er een chemische reactie plaats met het zilver.
Toch was de foto nog niet direct zichtbaar. De plaat moest boven een dampend bad met kwik gehouden worden, waarbij de kwikdampen weer reageerden met het zilver. De foto was nu zichtbaar. Met een zoutoplossing werden de chemische processen gestopt. Fixeren heet dat. Als laatste stap werd de plaat met water afgespoeld.
Daguerreotypie gemaakt door Daguerre in 1837 in zijn atelier.
Je ziet, het maken van een foto was zeker niet 1-2-3 gedaan. De chemicaliën die bij een daguerreotypie nodig zijn, zoals de kwikdampen, zijn ook nog eens zeer schadelijk voor je gezondheid. Je gaat zo het gemak van een digitale foto extra waarderen, hè?
Daguerreotypie was populair tussen 1839 en 1860. Het werd opgevolgd door collodium fotografie, waarbij er minder gevaarlijke stoffen nodig waren.
Tegenwoordig hebben nog maar een handjevol mensen de kennis voor het maken van een daguerreotypie. In deze Youtube-video laat Dr Mike Robinson zijn eigen versie van het proces heel mooi zien.
Daguerreotypie van Louis Daguerre in 1844 – gefotografeerd door Jean-Baptiste Sabatier-Blot
Daguerreotypie foto
Iedere daguerreotypie is uniek. Het beeld zit immers ‘vast’ op de koperen plaat. Je kan er niet zoals bij het latere negatief nog meer fotoafdrukken van maken.
De daguerreotypie heeft veel detail en is een zeer scherpe afbeelding van de werkelijkheid. Een soort ‘hoge resolutie’ foto dus. Het beeld was overigens wel in spiegelbeeld – dat heeft te maken met hoe het licht door de lens gaat.
Ondanks dat het beeld werd vastgelegd op de koperen plaat met zilver, was de foto niet krasvast. Het geheel werd daarom in een luchtdichte glazen behuizing bewaard om beschadigingen of aanslag (op het zilver) te voorkomen.
De eerste foto met een mens erop
Boulevard du Temple – Eerste foto met de mens erop. Daguerreotypie door Louis Daguerre in 1838. (Digitaal verbeterde versie)
Bovenstaande foto maakte Louis Daguerre in 1838 in Parijs. De straat lijkt uitgestorven. Maar was dat ook zo? In deze bruisende buurt in het 3e arrondissement liepen er op het moment van de foto genoeg dames en heren voorbij of reden er (huif)karren over Boulevard du Temple. Alleen door de belichtingstijd van enkele minuten, zijn de passanten onzichtbaar geworden.
Slechts één persoon stond lang genoeg stil om scherp om de foto te verschijnen. Deze meneer zien we in de linkerhoek; de beste man laat net zijn schoenen poetsen. De schoenenpoetser zien we ook op het beeld, maar die is door de bewegingen wel waziger.
Analyses van dit beeld zeggen dat er op de bovenste verdieping van het gebouw op de voorgrond ook een kind naar buiten kijkt. Het gordijn is opzij geschoven en je ziet een witte stip onderin het raam. Of het echt een kind is; dat is voor mij niet te zien, maar ik geloof graag dat er een jongen of meisje verveeld naar buiten staarde.
World Photography Day: 19 augustus
Het was 7 januari 1839 toen Louis Daguerre het fotografische proces presenteerde aan de Académie de sciences (Wetenschapsacademie) in Parijs. Later dat jaar, op 19 augustus, koopt de Franse overheid de rechten van het procedé. Ze maakten het geheime recept publiek, zodat iedereen nu foto’s kon maken via deze methode.
Deze gebeurtenis is dan ook de reden waarom het ieder jaar op 19 augustus World Photography Day is. Op deze dag wordt de kunst, het vak, de wetenschap en geschiedenis van de fotografie gevierd.
Heeft de Nederlandse overheid betaald voor deze uitvinding?
Overigens was de Nederlandse overheid voor de aankoopdatum door de Franse overheid ook al geïnteresseerd in daguerreotypie. Op 18 juni 1839 is het volgende te lezen in de Nederlandse Staatscourant over de ’tekeningen van zonlicht’.
Bericht in de Nederlandse Staatscourant, 18 juni 1839. Bron.
Of Nederland het geheim der beroemde uitvinding van Daguerre uiteindelijk ook aangekocht heeft, dat is me niet helemaal duidelijk. Als je je verdiepte in de geschiedenis in daguerreotypie, dan kom je vaak tegen dat de Franse overheid het aankocht als ‘gift to the world‘. Iedereen mocht het gebruiken! Of nouja, iedereen behalve Engeland, zij moesten dan een fee betalen. Dat zegt Mark Osterman, process historian van George Eastman museum, in deze YouTube video. Het lijkt er dus op dat de Nederlandse staat niet hoefde te betalen, maar meer kon ik hierover niet vinden. Wellicht is er een lezer met een voorliefde voor geschiedenis die dit verder wil uitzoeken?
Op deze daguerreotypie zie je de Ooster Oude Hofpoort in Rotterdam. De foto is gemaakt tussen 1841 en 1845. De daguerreotypie behoort bij de collectie van het Historisch Museum Rotterdam. (De foto is iets opgelicht om ‘m beter digitaal te tonen) Bron.
De allereerste (bewaarde) foto
Nog even een stapje terug in de tijd: hierboven zag je al de allereerste (bekende) foto met een mens erop. Toch was dit niet de allereerste foto ooit. Al in het begin van de 19e eeuw werden er foto’s gemaakt, maar het lukte toen nog niet om die permanent te bewaren. Anders gezegd: het beeld verdween dus weer als deze in het daglicht kwam.
De eerste niet-verdwijnende foto maakte Joseph Nicéphore Niépce rond 1825. Aangezien hij al sinds 1793 bezig was met experimenten om een foto permanent te maken, kunnen we wel concluderen dat hij erg volhardend was.
De bekendste (overgebleven) eerste foto van Joseph Nicéphore Niépce zie je hieronder. Je ziet het uitzicht vanuit zijn werkkamer over Le Gras, een landgoed. De belichtingstijd was ongeveer acht uur. Door deze lange belichtingstijd ‘klopt’ het beeld niet helemaal als je op de schaduwen let. De foto is gemaakt in 1826 of 1827 – online bronnen verschillen hierover. Het is geen daguerreotypie; voor deze foto werkte hij met een natuurlijk soort asfalt.
La cour du domaine du Gras – Uitzicht vanuit het raam in Le Gras door Joseph Nicéphore Niépce.
De verbeterde versie van de allereerste permanente foto. Het lijkt alsof er een persoon staat, maar dat is dus niet zo.
Samenwerking tussen Daguerre & Niépce
Goed, Niépce had dus de eerste gefixeerde foto gemaakt. In die tijd was Louis Daguerre ook al druk met het fotografische proces. In 1829 gingen de twee Fransmannen samenwerken. Hoever ze samen kwamen? Dat vond ik lastig te achterhalen. Wel is bekend dat in 1833 Niépce plotseling overleed. Louis Daguerre ging verder met zijn experimenten en kwam uiteindelijk tot het complete proces. Vandaar dat de daguerreotypie de achternaam van meneer Daguerre draagt.
“Niépce en Daguerre in een laboratorium. Niépce leest Daguerre, na hun samenwerking, de beschrijving voor van zijn proces voor het fixeren van de beelden van de camera obscura.”
Daguerreotypieën bekijken
Ben je nieuwsgierig geworden naar deze ouderwetse manier van fotograferen? De site Daguerreobase bevat een grote catalogus van daguerreotypieën van over de hele wereld. Iedereen kan zo online daguerreotypieën bekijken. Op de site vind je bijvoorbeeld ook de collectie daguerreotypieën van musea en archieven in Nederland. Een paar Nederlandse collecties heb ik voor alvast voor je geselecteerd.
- Rijksmuseum
- Bibliotheek van de universiteit van Leiden
- Nederlands Fotomuseum
- Uitgebreide privécollectie van een anonieme Nederlander.
Op de site van Daguerreobase vind je ook een Engelstalig eBook over daguerreotypieën. Het eBook is gratis te bekijken.
Daguerreotypie gemaakt door fotograaf Eduard Isaac Asser rond 1850-1855. Op de foto staan de kinderen van zijn zus Netje: Rosa, Jeanne en Carel Asser. Door de lange belichtingstijd zijn de gezichten niet haarscherp. Bron
De Zeeuwsche Koekbakkerij (Middelburg). Daguerreotypie uit de collectie van de Zeeuwse Bibliotheek. Bron.
Wat een gedoe hè, was het maken van foto’s in die tijd. Maar lang leve deze pioniers waardoor wij nu een digitale camera hebben. ;)
Blijft toch verwonderlijk dat er iemand heeft bestaan en op de een of andere manier het fotografie uitvindt, mooie geschiedenis.
Goedendag Laura,
Wat een prachtig artikel over deze oude vorm van fotografie. Ik vond het artikel zeer interessant.
Ik heb al vaker dit soort oude foto’s gezien en wat opvalt de geweldige scherpte van zulke foto’s; het is net of je even in de oude tijd stapt.
Zeer bedankt voor dit artikel.