Het gouden uurtje: zonlicht bij landschapsfotografie

Licht kan zeer bepalend zijn bij het fotograferen van een landschap. In dit artikel lees je over de invloed van zonlicht op de sfeer en over het gouden uurtje bij landschapsfotografie!

Wanneer de zon opkomt, staat deze laag aan de hemel. Gedurende de dag komt de zon steeds hoger, tot een hoogtepunt, waarna deze weer lager gaat. Tenslotte gaat de zon weer onder. De hoogte van de zon heeft invloed op de lengte van de schaduwen en heeft daarmee ook een belangrijke invloed op de sfeer in een foto.

Hoog zonlicht geeft vaak harde contrasten in een foto. Delen waar het zonlicht op valt worden licht, delen in de schaduw worden erg donker. Deze grote contrasten zijn vaak erg lastig voor je camera om te registeren. Het resultaat kan daarom soms overbelichte delen geven, of delen die juist zo donker zijn dat je er geen structuren meer in kunt zien. De foto kan je ook een plat gevoel geven, en zijn de kleuren vaak fletser. Hieronder zie je drie foto’s gemaakt in Toscane, waarbij de foto steeds later op de dag is gemaakt.

Ook in de zomer staat om half 11 de zon al vrij hoog, te zien aan de korte schaduwen onder de wijnranken.

Om half 1 staat de zon hoog aan de hemel. Dit zorgt voor wat fletse kleuren, en het kader van de bladeren is geheel zwart geworden door dit hoge zonlicht.

Om 8 uur ’s avonds is de zon warmer van kleur. 

Wanneer de zon lager aan de hemel staat is het verschil tussen licht en donker (en daarmee het contrast) minder groot, mits er geen sprake is van tegenlicht. Het lage zonlicht geeft meer schaduwen en kan, vooral als het licht van opzij of van achteren komt, de natuur daarmee meer diepte geven. In de zomer staat de zon hoger aan de hemel dan in de winter, waardoor je in de winter eerder lange schaduwen krijgt.

Het gouden uurtje (dat niet altijd een uur duurt)

Ook de kleur van het zonlicht is bepalend voor de sfeer en verandert gedurende de dag. Aan het begin van de dag heeft de zon een warme gloed, evenals vlak voor zonsondergang. Dit is het sterkst in het uur na zonsopgang en het uur voor zonsondergang. Deze twee momenten worden daarom ook wel ‘het gouden uurtje’ genoemd. Het zonlicht is dan erg geel van kleur en geeft de foto een warme sfeer. Het tijdstip van het gouden uurtje kun je opzoeken in Vink’s Zonnewijzer, waarbij je ook ziet dat het gouden uurtje niet exact een uur duurt.

Hieronder zie je twee landschappen in Frankrijk welke gefotografeerd zijn met hoog zonlicht, dus midden op de dag, en met laag zonlicht, aan het eind van de dag.

De middagzon geeft een korte schaduw.

 De avondzon is warmer van kleur en geeft een lange schaduw.

Bij de eerste foto komt het licht van rechts, maar staat de zon wel vrij hoog. Bij de tweede foto staat de zon aan de linkerkant. Aan de langere schaduw kun je zien dat deze foto later op de dag gemaakt is.

Om de vergelijking tussen beide foto’s te maken is de belichting zo ingesteld dat de delen van de hooibalen in de schaduw gelijk zijn. De lucht van de tweede foto is daardoor donkerder, en heeft een mooi donkere blauwe kleur. Het is niet te missen dat bij de tweede foto de kleur van het licht veel warmer is.

Deze warme kleur is niet in de nabewerking gedaan. Het is wel mogelijk om een warme gloed in de foto te krijgen door de witbalans aan te passen. Zou je dit doen met de eerste foto met middag, dan zul je echter zien dat het resultaat heel onnatuurlijk overkomt.

De aangepaste witbalans in de hoop om het warme zonlicht na te bootsen, geeft een vreemd eindresultaat.

Zonnebloemenveld fotograferen

Een ander voorbeeld zijn onderstaande foto’s van een zonnebloemlandschap. Bij de eerste foto komt de zon van links en staat ze hoog aan de hemel. Toen ik bij toeval op de snelweg langs dit zonnebloemenveld kwam, moest ik er gewoon een foto van maken! Ik nam de eerste afslag en had 45 minuten nodig om over kleine wegen de juiste plek te vinden. Toen ik deze eindelijk had gevonden en de foto’s had gemaakt, vond ik dat deze, ondanks alle moeite, toch nog iets misten. Ik was er dus niet helemaal tevreden over.

De laatste avond voor mijn vertrek reed ik -opnieuw bij toeval- langs hetzelfde veld. Dit keer stond de zon een stuk lager aan de hemel. Ik wist de weg naar het zonnebloemenveld nu snel te vinden en enkele minuten later stond ik weer op dezelfde plek te fotograferen. Het zonlicht scheen mooi door de zonnebloemen heen. De foto heeft hierdoor in mijn ogen niet alleen meer diepte, maar ook meer sfeer. Vanwege het tegenlicht zijn de contrasten in deze foto hoger. Door deze contrasten ontstaan er meer donkere delen, zoals tussen de zonnebloemen en de bomen aan de rechterkant, maar hierdoor krijgt de foto wel meer diepte.

 Deze zonnebloemen zijn gefotografeerd in de middag. De kleuren zijn door fel, maar de foto oogt plat en er ‘mist iets’ voor mijn gevoel.

Door het warme zonlicht dat van achter door de zonnebloemen schijnt, heeft de foto veel meer sfeer.

De bronzen minuut: net na zonsopkomst en net voor zonsondergang

Hoewel het nergens anders zo wordt genoemd, vind ik bovendien dat in het gouden uurtje ook nog de bronzen minuut zitten. Direct na zonsopkomst heeft zonlicht namelijk heel kort een rode, bronzige gloed. Hetzelfde geldt voor de minuut voordat de zon ondergaat. Het effect hiervan is vaak ook nog zichtbaar in de rood en roze gekleurde wolken.

Net na zonsopkomst geeft de zon een brons-rode gloed over het landschap.

De wolken weerkaatsen de rode gloed van de bijna opkomende zon (Eindhoven).

Kan je alleen maar goede landschapsfoto’s maken tijdens het gouden uurtje?

Absoluut niet! Het is niet zo dat een warm zonlicht en/of lange schaduwen noodzakelijk zijn voor een goede landschapsfoto. Kijk maar naar de foto’s hieronder, waarbij er duidelijk geen (vroege) ochtend- of avondzon was.

“Het gouden uurtje is zeker geen vereiste voor mooie landschapsfoto’s, maar kan een foto wel een totaal andere sfeer geven”

Belangrijker is dat je je bewust bent van de invloed van zonlicht op een landschapsfoto en je op basis hiervan beslissingen kan maken. Misschien ben je al helemaal tevreden met de foto zoals jij ‘m hebt gemaakt met een hoog staande zon. Het is helemaal afhankelijk van de situatie en de sfeer die je neer wilt zetten en ook nog eens afhankelijk van smaak!

Het kan zijn dat je over een foto denkt “Hmmm.. er mist nog iets, ik ben nog niet tevreden, het kan nog beter”. Misschien is het dan de kleur van het zonlicht en/of de richting van het licht die je landschapsfoto kan verbeteren. In dat geval kun je beslissen op een ander moment de foto opnieuw te maken. Het is dan wel belangrijk dat je op het juiste moment op de juiste bent plaats, al is dat natuurlijk niet altijd mogelijk.

Blauwe uurtje

Naast het gouden uurtje heb je ook het blauwe uurtje. Deze periode komt ’s avonds na het gouden uurtje, waarbij de lucht eerst helder blauw wordt voordat deze helemaal zwart wordt. Lees hier tips voor het fotograferen tijdens het blauwe uurtje.